مباحثه، سنت گم شده مدارس علميدر بين مباحث آموزشي حوزه‌هاي علميه، آن چه در خور دقت و تأمل است، فهم اي
مباحثه، سنت گم شده مدارس علميدر بين مباحث آموزشي حوزه‌هاي علميه، آن چه در خور دقت و تأمل است، فهم اين نکته اساسي است که اجزا و عناصر آموزشي، پژوهشي و فرهنگي و همچنين روش‌ها و شيوه‌هاي آموزشي و درسي و نظام‌هاي دروني آنها، ويژگي‌هاي خاصي دارند که گاهي بر اثر غفلت و نسيان، به فراموشي سپرده مي‌شود.موضوع مباحثه از مسائل مهمي است که از دير باز در حوزه‌هاي علميه، سنتي حسنه، موفق و کارآمد بوده و راز موفقيت محققان و محصلان حوزه‌هاي ديني در همين مقوله نهفته بوده است. اما متأسفانه چندي است که اين سنت حسنه کم رنگ شده و يا برخي جاي مباحثه و درس خواندن را با هم اشتباه گرفتند و در نتيجه از ثمرات علمي مباحثه، خبري نيست. بحث و مباحثه در اصطلاح به گفت‌و‌گوي علمي ميان دو يا چند نفر در مورد يک موضوع مشخص گفته مي‌شود که معمولا اين امر پس از يادگيري در کلاس و در محضر استاد، به منظور تثبيت مطالب در ذهن و تقويت آن و رفع اشکال صورت مي‌پذيرد.شکي نيست که هر درس و بحثي، بدون مباحثه راه به جايي نخواهد برد. قطعا حضور در کلاس درس و در محضر استاد بودن، برکات عديده‌اي دارد، اما بدون حلاجي نمودن و تکرار بحث در جلسه مباحثه، هرگز نمي‌توان مواد درسي را به ذهن سپرد و مشکلات و ابهامات موجود در درس را برطرف نمود.عده‌اي بر اين باورند که بدون حضور در جلسات مباحثه و تنها با تکيه کردن بر کلاس درس و يا با استفاده از سي دي‌هاي درسي مي‌توان به تمام زواياي درس پي‌برد؛ لذا به مباحثه اهميتي نداده و تنها به حضور در کلاس درس بسنده مي‌نمايند. البته مشکلات و شبهات درسي براي اين عده در اوقاتي نظير: امتحان، درس و… بروز کرده و آنان را با مشکلات روحي، اخلاقي و اجتماعي روبه رو خواهد کرد.اين سنت نيکوي علمي، يکي از بهترين و مؤثرترين شيوه‌هاي فهم عميق و فراگيري سريع علوم و معارف است، مباحثه براساس روش قرآني بر «مجادله به احسن»استوار مي‌باشد که از سلف صالح و علماي رباني به ما هديه شده است؛ البته اين روش در کلمات نوراني ائمه معصومين به عنوان نظرگيري و جمع بندي ديدگاه‌ها و انتخاب بهترين، مطرح شده است. در اين زمينه به سخني گهربار از حضرت امير مؤمنان، علي(ع) اشاره مي‌شود:«واضمم آراء الرجال و اختر اقويها الي الصواب و ابعدها عن الارتياب، همه نظريات را در کنار يکديگر قرار ده، نزديکترين آنها به حق را انتخاب و دورترين آنها را رها کن».در گذشته، چنين معمول بوده است که فقط در دروس رسمي حوزه، مانند ادبيات، فقه، اصول و... مباحثه انجام گيرد؛ اما بايد توجه داشته باشيم که اين شيوه را نبايد در يک يا چند رشته منحصر کرد؛ ضرورت دارد که آن را در تمام علوم اسلامي، همچون: تفسير، تاريخ، اقتصاد، کلام و … جاري نمود، تا آثار علمي آن در حوزه‌ها، نمود بيشتري پيدا کند و در ميادين فرهنگي از کارآيي فراوان‌تري برخوردار شود.اهميت مباحثه از ديدگاه بزرگانمرحوم خواجه نصيرالدين طوسي (م672) در کتاب ارزشمند آداب‌المتعلمين مي‌فرمايد: «لا بٌد لطالب العلم من المطارحه و المناظره و قيل: مطارحه ساعة خير من تکرار شهر» براي طالب علم مطرح کردن و مباحثه و گفت وگو کردن، يکي از ضروريات است و گفته شده «يک ساعت مباحثه، بهتر از تکرار يک ماه درس است.در کتاب آداب تعليم و تربيت نوشته شهيد ثاني نيز درباره اهميت مباحثه بيان شده است.هيچ امري از لحاظ اهميت به پايه مذاکره و مباحثه نمي‌رسد و آن کسي که طالب علم است، براي مذاکره، احساس حرج و دشواري نمي‌نمايد و يا اگر احساس دشواري و ناهمواري مي‌نمايد، نبايد از اداي وظيفه، نسبت به آن شانه خالي کند. اگر طلبه براي مذاکره و مباحثه درس، يار و رفيقي براي خود نيافت، بايد خود با خويشتن مذاکره کند و مفاهيم و تعابيري که از استاد شنيده است، ير ذهن و خاطر خويش عرضه و تکرار نمايد تا به حفظ و پايداري آن کمک کرده و آن را بر صحيفه خاطر خود بنگارد؛ زيرا تکرار معنا و مفهوم علمي در صحيفه دل و پهنه خاطر، همانند تکرار لفظ بر زبان است.همچنين سعدي در باب اهميت مباحثه، مي‌گويد: «سه چيز پايدار نماند! مال بي‌تجارت و علم بي‌بحث و ملک بي‌سياست».مباحثه و مناظره طلاب، به منزله بخشي از برنامه روزانه درسي است. در نظام آموزشي حوزه، همان قدر که شرکت در جلسه درس استاد، اهميت دارد، مباحثه درس، پس از مطالعه عميق آن، حايز اهميت است، لذا طلاب، در کنار کلاس‌هاي درس، ساعاتي را به مباحثه و منظره ميان خود اختصاص مي‌دهند.علیرغم اهميت و جايگاه مباحثه و سابقه ديرين آن متأسفانه در مقطع کنوني برخي طلاب جوان کمتر به ارزش آن پي‌برده و توجه شاياني را بدان ندارند و همين هم عامل ضعف درسي شده است. در اين نوشتار سعي خواهيم نمود به شيوه‌ها و روش‌هاي مباحثه و و اثرات مثبت آن وشرايط و چگونگي اجراي آن و به بررسي آسيب‌هاي عدم مباحثه و يا مباحثه نا کارآمد بپردازيم.
