حجت الاسلام دکتر محمدرضا جواهري
عضو هيأت علمي دانشگاه فردوسي مشهد
عدالت يک ارزش بزرگ الهي است که انسان‌ها به حکم فطرت و عقل آنرا دوست دارند. هيچ کس حتي خود ظالمان از ستمگري ستايش نمي‌کنند.
پيامبر خدا (ص) در احاديث به شکل‌هاي مختلف عدالت را توصيف نموده‌اند، يکي از عنوان‌هاي عدالت که در سخنان پيامبر خدا آمده است «اَعْدَلُ النَّاسِ» است. عادل‌ترين مردم کيست؟ پيامبر خدا (ص) به اين پرسش اساسي پاسخ داده و فرموده‌اند: «اَعْدَلُ النَّاسِ مَنْ رَضِيَ لِلنَّاسِ ما يَرْضى لِنَفْسِهِ، وَكَرِهَ لَهُمْ ما يَكْرَهُ لِنَفْسِهِ» (شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 395 * معاني الاخبار، ص 195 * علامه مجلسي، بحارالانوار، ج 75، ص 25) عادل‌ترين مردم کسي است که بر مردم همان پسندد و راضي باشد که بر خود مي‌پسندد و خشنود است و بر آنان نپسندد آنچه را بر خود نمي‌پسندد. در اين حديث نبوي عادل‌ترين مردم با دو ويژگي مرتبط با هم معرفي شده است.
رضايت و کراهت چگونه باشد؟ پيامبر خدا (ص) در اين حديث رضايت و کراهت مطلوب را بيان کرده‌اند.
رضايت و پسنديدن مطلوب
پيامبر خدا (ص) در ويژگي اول اعدل الناس جمله «مَنْ رَضِيَ لِلنَّاسِ ما يَرْضى لِنَفْسِهِ» را به‌کار برده‌اند. انسان عادل کسي است هر آنچه را براي خود مي‌پسندد و از آن خشنود مي‌شود و به آن راضي است براي ديگران بپسندند. در اين بخش از حديث نبوي دوبار ماده رضايت وجود دارد. رضايت از کار و سخن ديگران در ارتباط با خويش پايه رضايت در برخورئ با ديگران باشد. رضايت به‌معناي خشنودي و خرسندي و ميل و پسنديدگي و خواست آگاهانه و قبول داشتن و خوشحالي و اجازه و رخصت است هر چه از ديگران در برخورد با خودت قبول‌داري در برخورد با آنان جاري کن.
رضايت انسان در رفتارها و گفتارها چگونه باشد؟ رضايت انسان براي مردم به همان چيزي باشد که براي نفس خود راضي است. انسان مي‌خواهد ديگران با او چگونه سخن بگويند همان‌گونه با آنان سخن بگويد. انسان چه نوع رفتاري را در روابط اجتماعي دوست دارد و مي‌پسندد مردم با او رفتار کنند، همان‌گونه با آنان برخورد نمايد. چنين انساني عادل بلکه عادل‌ترين انسان‌هاست.
محتواي همين جمله در وصف اعدل الناس در حديث نبوي ديگر نيز آمده است. فردي نزد پيامبر خدا(ص) عرض کرد: احب ان اکون اعدل الناس؛ دوست دارم عادل‌ترين مردم باشم. پيامبر خدا(ص) فرمودند: «أحبِبْ للنّاسِ ما تُحبُّ لِنفسِكَ تَكُن أعدلَ النّاسِ»؛ (متقي هندي، کنزالعمال في سنن الاقوال و الافعال، ج 10، ص 125 * محمدي ري‌شهري، ميزان الحکمة، ج 3، ص 1843) آنچه براي خودت دوست مي‌داري براي مردم نيز دوست بدار تا عادل‌ترين مردم باشي. در اين حديث نبوي معيار محبت آموزش داده شده است. هرآنچه محبوب توست همان را براي مردم دوست داشته باش.
چه رفتار و گفتاري ازسوي مردم نسبت‌به خود دوست مي‌داري همان را براي مردم دوست بدار و همان‌گونه رفتار کن و سخن بگو. چگونگي رضايت و محبت در گفتار و رفتارها در اين دو حديث نبوي نشان داده شده است. محبوب و مرضي شما براي ديگران همان چيزي باشد که محبوب و مرضي براي خود توست.
کراهت و ناپسنديدن زيبا
پيامبر خدا (ص) در جمله دوّم ويژگي دوم عادل‌ترين مردم را معرفي کرده و فرموده‌اند: وَكْرَهْ لَهُمْ ما يکرَهُ لِنَفْسِه؛ چه چيزي را در رفتار و گفتار براي ديگران نپسنديم؟ در اينجا نيز معيار را کراهت براي خود ذکر کرده‌اند. کراهت به‌معناي نفرت و ناپسندي و بي‌زاري و اشمئزاز و ناخوشي و بي‌ميلي و ناگوارايي است. از هر آنچه براي خود تنفر‌داري در برخورد با ديگران هم از آن نفرت داشته باش و هيچ‌وقت با ديگران آن‌گونه برخورد نکن. تکبر و دروغ‌گويي و توهين و خلف‌وعده و بي‌حرمتي و بي‌ادبي و خودپسندي و خودبرتربيني و فحش و ناسزاگويي و بي‌نظمي و بي‌نوبتي و بي‌قانوني را از جانب ديگران بد مي‌شماري خود نيز با ديگران اين‌گونه رفتار نکن. اگر تک‌تک افراد در جامعه اسلامي رضايت و کراهت آنان همين‌گونه باشد که پيامبر خدا(ص) آموزش داده‌اند و اگر مسابقه در راه عادل شدن بر همين مبنا در اجتماع روي دهد، همه رنج‌ها و ناراحتي‌ها و جنگ اعصاب‌ها و درگيري‌ها و زد و خوردها از بين مي‌رود و بهشت روي زمين تحقق مي‌يابد.
اگر هر عضو خانواده در جامعه اسلامي درون خانواده هرچه را براي خود مي‌پسندد براي ديگري بپسندد و آنچه را براي خود نمي‌پسندد براي ديگري نپسندد همه مشکلات خانوادگي و اختلافات حل مي‌شود و آرامش و نشاط بر خانواده حاکم خواهد شد.
