حماسه نصر در بوارين؛ نبرد لشکر 5 نصر در عمليات‌هاي کربلاي 4 و 5
*مريم بدر رجايي
کتاب «حماسه نصر در بوارين؛ نبرد لشکر 5 نصر در عمليات‌هاي کربلاي 4 و 5»، يکي از آثار مهم در حوزه تاريخ دفاع مقدس است که به شرح نقش و عملکرد يکي از يگان‌هاي کليدي سپاه پاسداران در يکي از سرنوشت سازترين مناطق جنگ ميپردازد.
اين کتاب به قلم سيد تقي شکري در 264 صفحه و در 500 نسخه توسط انتشارات مرکز اسناد، تحقيقات و نشر معارف دفاع مقدس و مجاهدت‌هاي سپاه به چاپ رسيد. يک اثر مستند و پژوهشي با رويکرد نظامي تاريخي است.
اين کتاب در دو بخش تدوين شده:
بخش اول: عمليات کربلاي 4 و جزيره بوارين
آشنايي با کليات منطقه عملياتي کربلاي 4 و 5 (شلمچه)
بررسي وضعيت، آمادگي‌ها، شناسايي‌ها و طرح مانور لشکر 5 نصر پيش از آغاز عمليات کربلاي 4
شرح عمليات کربلاي 4 در محور بوارين و اقدامات لشکر در اين نبرد
بخش دوم: عمليات کربلاي 5 و فتح بوارين
کليات عمليات کربلاي 5 و اهميت آن
اقدامات و آمادگي‌هاي لشکر 5 نصر در آستانه عمليات کربلاي 5
شرح درگيري‌هاي شديد و نقش لشکر 5 نصر در محاصره و تصرف نهايي جزيره بوارين و رسيدن به اهداف تعيين شده در اين عمليات حياتي.
اين کتاب با هدف حفظ و انتشار معارف دفاع مقدس، اطلاعات ارزشمندي از مراحل عمليات‌ها، اقدامات اطلاعاتي و نظامي، و مجاهدت‌هاي رزمندگان لشکر 5 نصر در اين منطقه حساس ارائه مي‌دهد.
اين کتاب برخلاف آثار کلي، به طور اختصاصي به عملکرد يک يگان (لشکر 5 نصر خراسان) در يک منطقه بسيار حساس (جزيره بوارين و شلمچه) ميپردازد. اين تمرکز، عمق و دقت تحليل‌هاي نظامي و عملياتي را بالا مي‌برد.
هسته اصلي کتاب، پوشش دو عمليات فوق‌العاده مهم و سرنوشت ساز کربلاي 4 و کربلاي 5 است. اين بخش‌ها به شرح آماده‌سازي‌ها، نقشه‌هاي مانور، و دلايل شکست در کربلاي 4 و پيروزي سخت در کربلاي 5 ميپردازد.اين اثر که براساس اسناد، گزارش‌هاي عملياتي، و نقشه‌هاي آن دوران تهيه شده است. اين ويژگي آن را به منبعي قابل اتکا براي محققان و علاقه مندان به تاريخ جنگ تبديل مي‌کند.
کتاب به طور ويژه به شهيد محمد فرومندي، جانشين لشکر 5 نصر، که در کربلاي 5 به شهادت رسيد، تقديم شده است و اطلاعاتي درباره زندگي و نقش او ارائه مي‌دهد.
جزيره بوارين، به عنوان خط دفاعي پيشرو در محور شلمچه، توسط دشمن با استحکامات مهندسي بسيار قوي و کم نظيري تقويت شده بود. اين جزيره از يک سو به شط العرب و ازسويي ديگر به کانال‌هاي آبي عريض و مواضع پدافندي مرتبط بود. پس از ناکامي‌هاي کربلاي چهار، رزمندگان لشکر 5 نصر با علم به اهميت حياتي اين نقطه، از 19 دي 1365 به فاز جديدي از نبرد وارد شدند.
محور اصلي درگيري، عبور از موانع سه گانه، خصوصاً ميدان‌هاي مين وسيع و کمين گاه‌هاي پرشمار دشمن بود. نيروهاي خط شکن، به فرماندهي شهيد فرومندي، با تحمل سخت‌ترين آتش‌هاي مستقيم و توپخانه‌اي، نه تنها بر موانع خاکي و بتني غلبه کردند، بلکه در نبردهاي تن به تن داخل نخلستان‌ها و سنگرهاي بتني، مقاومت نيروي زميني عراق را در هم شکستند. تصرف بوارين نه فقط يک فتح نظامي، که کليد بازگشايي محورهاي حياتي شلمچه در کربلاي پنج بود و دشمن را وادار به عقب نشيني از يکي از مهم‌ترين خطوط دفاعي خود در مجاورت بصره کرد.
در مقدمه کتاب آمده است: عمليات کربلاي 4 با هدف نهايي تصرف شهر ابوالخصيب (در جنوب بصره) در سوم دي 1365 آغاز شد؛ عملياتي که به لحاظ نظامي و تاکتيکي بسيار پيچيده و دشوار بود. با شروع عمليات کربلاي 4 مشخص شد دشمن از آن آگاهي کامل دارد. به همين دليل در زمان کوتاه، دستور متوقف کردن عمليات صادر شد. نتيجه عمليات کربلاي 4 به شکل نامطلوبي موقعيت برتر ايران را که با فتح فاو حاصل شده بود، تحت تأثير قرار داد و اوضاع بحراني به وجود آورد.
نقش فرماندهي محمدباقر قاليباف در حماسه نصر در بوارين:
محمدباقر قاليباف يکي از فرماندهان جوان و مؤثر جنگ ايران و عراق بود که نقش بسيار کليدي در هدايت لشکر 5 نصر (خراسان) در سخت‌ترين نبردهاي شلمچه و جزيره بوارين داشت.
او در سال 1361 به فرماندهي تيپ 21 امام رضا(ع) منصوب شد و سپس با ارتقاء، فرماندهي لشکر 5 نصر خراسان را در دوران اوج جنگ و از جمله در زمان عمليات‌هاي کربلاي 4 و 5 بر عهده داشت.
نقش در نبردهاي بوارين (کربلاي 4 و 5):
نقش وي در اين عمليات‌ها در جزيره بوارين شامل موارد زير بود:
طراحي مانور و عمليات:
به عنوان فرمانده لشکر، او مسئول طراحي دقيق مانور عملياتي لشکر 5 نصر در محور تعيين شده (بوارين) در طرح کلي عمليات‌هاي کربلاي 4 و 5 بود.
اين طراحي شامل مسيرهاي عبور، نحوه درگيري با مواضع دشمن، و زمان‌بندي عمليات بود.
فرماندهي مستقيم در ميدان:
نبردهاي کربلاي 4 و 5، به ويژه در جزيره بوارين، از نوع نبردهاي آب خاکي و خط شکن بسيار دشوار بود. قاليباف به عنوان فرمانده، نقش هدايت‌کننده و هماهنگ‌‌کننده يگان‌هاي مختلف لشکر را در اين جبهه سخت بر عهده داشت.
مديريت بحران (پس از کربلاي 4):
عمليات کربلاي 4 در محور بوارين (مانند ساير محورها) به دليل لو رفتن، با تلفات سنگيني مواجه شد. در اين عمليات برادر وي (شهيد حسن قاليباف) نيز به شهادت رسيد.
نقش فرماندهي در اين مرحله، مديريت وضعيت روحي نيروها، سازماندهي مجدد و آماده‌سازي سريع براي عمليات سرنوشت ساز بعدي يعني کربلاي 5 بود.
تلاش براي تثبيت مواضع در کربلاي 5:
در کربلاي 5، لشکر 5 نصر توانست با موفقيت جزيره بوارين را پاکسازي و تصرف کند. اين موفقيت نتيجه هدايت فرماندهي لشکر در اجراي دقيق و قاطعانه مأموريت محوله براي شکستن خطوط دفاعي بسيار مستحکم دشمن در نزديکي بصره بود.
نقش شهيد محمد فرومندي در عمليات کربلاي 5
سردار شهيد محمد فرومندي در طول جنگ تحميلي و در عمليات کربلاي 5، قائم مقام فرماندهي لشکر 5 نصر (خراسان) بود.
ايشان در جريان همين عمليات (کربلاي 5) که در دي ماه 1365 در منطقه عمومي شلمچه آغاز شد، به شهادت رسيدند.
لشکر 5 نصر يکي از يگان‌هاي اصلي عمل‌‌کننده در اين عمليات بود که در محور شلمچه و با هدف شکستن خطوط دفاعي بسيار مستحکم دشمن در شرق بصره به کار گرفته شد. شهيد فرومندي به عنوان قائم مقام لشکر، نقشي کليدي در هدايت، سازماندهي و اجراي عمليات در محدوده مأموريت اين لشکر ايفا کرده است.
جزئيات جغرافيايي جزيره بوارين
جزيره بوارين يک منطقه جغرافيايي بسيار حساس در جبهه جنوبي جنگ ايران و عراق بود که در عمليات‌هاي کربلاي 4 و کربلاي 5 اهميت راهبردي داشت.
موقعيت: اين جزيره در خاک عراق واقع شده و منطقه‌اي است که مرز ايران و عراق را در مجاورت شلمچه و اروندرود مشخص مي‌کرد.
جزيره بوارين از نظر جغرافيايي شبيه به يک مثلث است که از دو طرف توسط آب احاطه شده است.
از يک سمت، اروندرود (شط العرب) قرار دارد. و
از سمت ديگر، نهر خين (که در نزديکي پاسگاه مرزي خين قرار داشت) اين جزيره را از شلمچه ايران جدا مي‌کرد و در نهايت به اروندرود مي‌ريخت.
نهر خين: اين نهر عمقي حدود 2.5 متر و عرضي متغير بين 8 تا 30 متر داشت و يک مانع آبي مهم در اين منطقه محسوب مي‌شد.
اهميت نظامي:
تحکيمات: نوک (بخش مثلثي شکل) جزيره بوارين از مناطق بسيار حساس و به شدت مستحکم و مسلح شده دشمن بود. عراقي‌ها تمام اين منطقه را به صورت شطرنجي از سيم‌هاي خاردار و موانع مختلف پر کرده بودند.
نقش در عمليات: در عمليات کربلاي 5، درگيري در جزيره بوارين در ساعات اوليه عمليات بيشتر به منظور فريب دشمن و جلوگيري از تمرکز نيروهاي ارتش بعث در محور اصلي عمليات (شلمچه) صورت گرفت. اين منطقه همچنين هدف عمليات‌هاي پشتيباني در والفجر 8 و کربلاي 4 نيز بود.
