*محمود فاضلي
ديپلمات سابق و تحليلگر امور بين الملل
«رافائل گروسي» مديرکل 64 ساله آژانس بين‌المللي انرژي اتمي (IAEA) رسماً تمايل خود را براي نامزدي در سمت دبيرکلي سازمان ملل اعلام کرد و مدعي شد روند نهايي کردن نامزدي او براي سمت دبيرکلي در هفته‌هاي آينده آغاز خواهد شد و او کانديداي دبيرکلي سازمان ملل خواهد شد. طي ماه‌هاي اخير، نام «گروسي» بهشکل فزايندهاي در محافل ديپلماتيک به‌عنوان يکي از گزينه‌هاي محتمل براي جانشيني «آنتونيو گوترش» دبيرکل کنوني سازمان ملل مطرح شده. برخلاف بسياري از گمانه‌زني‌ها و تحليل‌هاي رسانه‌اي، در مورد گروسي مجموعه‌اي از اظهارات مستقيم و صريح همراه بوده و نشان مي‌دهد او در ماه‌هاي گذشته درحال سنجش شرايط براي ورود به رقابت سياسي در سطح عالي‌ترين نهاد بين‌المللي بوده است. وي مدت‌هاست که براي تصدي دبيرکلي سازمان ملل که بالاترين مقام ديپلماتيک جهان است، تلاش مي‌کند.
نخستين نشانه علني از اين گرايش، در مصاحبه گروسي با روزنامه «تلگراف» انگليس اشکار شد: «نامم براي دبيرکلي مطرح شده و اين موضوع مرا به فکر فرو برده است. البته تمرکز خود را همچنان بر مأموريت فعلي‌ام در آژانس معطوف کردهام" اما همين اشاره تلويحي نوعي پيش‌زمينه‌سازي براي ارزيابي واکنش‌ها تلقي شد.
مديرکل آژانس براي دوره‌هاي چهار ساله انتخاب مي‌شود. گروسي نخستين فردي است که از آمريکاي لاتين اين سمت را بر عهده گرفته است. مديرکل آژانس با راي شوراي حکام براي يک دوره چهارساله انتخاب مي‌شود و انتخاب مجدد او محدوديتي ندارد. «محمد البرادعي» سه دوره مديرکل بود و «يوکيا آمانو» درحالي درگذشت که سومين دوره مسئوليت خود را مي‌گذراند. گروسي پس از درگذشت آمانو در سال 2019 در دومين راي‌گيري شوراي حکام با 24 راي (1 راي بيشتر از 23 راي لازم) به‌عنوان مديرکل آژانس منصوب شد.
در صورت انتخاب وي در سازمان ملل، او پس از «دکوئيار» از پرو، دومين فرد اهل آمريکاي لاتين خواهد بود که اين سمت را بر عهده مي‌گيرد. سمت دبيرکلي سازمان ملل در ژانويه 2027، زماني که دوره تصدي گوترش پرتغالي به پايان مي‌رسد، خالي خواهد شد. فرد پيروز در انتخابات براي يک دوره پنج ساله رياست سازمان ملل را برعهده مي‌گيرد و امکان انتخاب مجدد نيز وجود دارد.
اين سمت اغلب بهصورت غيررسمي و طبق سنت بين مناطق مختلف جهان «ميچرخد» و انتظار مي‌رود يک فرد از منطقه آمريکاي لاتين اين سمت را به دست بگيرد. گروسي فاش کرده که موضوع نامزدي خود را در جلسه‌اي با «مارکو روبيو» وزير خارجه آمريکا مطرح کرده است. هيچ توافق رسمي در مورد اينکه چه کسي به‌عنوان دبيرکل سازمان ملل معرفي مي‌شود، وجود ندارد و اعضاي دائم شوراي امنيت سازمان ملل قدرت وتوي هر نامزدي را دارند. گرچه هيچ رويه رسمي وجود ندارد، اما متقاضيان معمولاً نامزدي خود را با حمايت يک يا چند کشور عضو اعلام مي‌کنند.
گروسي مديرکل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي سومين مديرکل آژانس است که از ابتداي گشوده شدن پرونده هسته‌اي ايران در آژانس و سپس ارجاع آن به شوراي امنيت سازمان ملل، با تهران طرف مي‌شود. او از سال 2019 اين جايگاه را در اختيار دارد. گروسي در سال‌هاي اخير در خصوص پرونده هسته‌اي ايران سفرهاي متعددي به تهران داشته و پيشبيني مي‌شود تا زماني که بر سر قدرت بماند مجبور بهرايزنيهاي مستمر با طرف ايراني است.
رفتارهاي اخير گروسي نيز از ديد ناظران بي‌طرف خالي از نشانه‌هاي بلندپروازي ديپلماتيک نيست. شيوه مواجهه او با ايران فراتر از يک مقام فني و نزديک به لحن سياسي تند بوده‌است. در طول سال‌هاي گذشته، گروسي بارها در موضوع هسته‌اي ايران مواضعي اتخاذ کرده که آشکارا از مسير بي‌طرفي فني آژانس بين‌المللي انرژي اتمي خارج و به مواضع سياسي متمايل شده است. درحالي که وظيفه ذاتي آژانس، ارائه گزارش‌هاي فني، دقيق و بدون جهت‌گيري است. گروسي با انتشار گزارش‌هاي متعدد، هم‌زمان با جلسات شوراي حکام يا مذاکرات سياسي حساس، عملاً به ابزار فشار سياسي عليه ايران بدل شد. براي نمونه، گزارش‌هاي آژانس در سال‌هاي 2023 و 2024 درباره ادعاي کشف ذرات اورانيوم با غناي بالا در ايران، پيش از اثبات علمي منشأ آن‌ها رسانه‌اي و زمينه‌ساز تشديد تنش‌ها در آستانه قطعنامه‌هاي ضدايراني شوراي حکام شد. روندي که توسط مقامات ايراني به‌عنوان رفتار «همسو با خواست غرب» تحليل شد.
پس از انتشار يکي از گزارش‌هاي جنجالي گروسي در خردادماه گذشته درباره کاهش سطح همکاري ايران با آژانس و در کمتر از يک هفته، حملات اسرائيل و آمريکا به برخي تأسيسات هسته‌اي و نظامي ايران رخ داد که با موجي از واکنش‌ها در رسانه‌ها و مجامع بين‌المللي نسبت به گروسي و آژانس مواجه شد. بسياري از ناظران از «فروپاشي اعتبار فني آژانس» سخن گفته‌اند. برخي رسانه‌ها همچون «ميدل ايست آي» و «کريدل» گروسي را به تبديل آژانس به «بازوي اطلاعاتي ناتو» متهم مي‌کنند. در کشورهاي جنبش عدم تعهد، به‌ويژه در آمريکاي لاتين و آفريقا، اين نگاه قوت گرفته که گروسي به‌جاي ايستادن در جايگاه ناظر بي‌طرف بين‌المللي، به بازيگري در سناريوي سياسي غرب عليه يک عضو رسمي معاهده ان‌پي‌تي بدل شد.
او اخيرا با اشاره به بازگشت بازرسان آژانس به ايران تأکيد کرده «اولين اقدام در مسير درست انجام شده است. از زمان جنگ 12 روزه و حمله به تأسيسات هسته‌اي ايران، همکاري ايران با آژانس تعليق شد، زيرا شما نمي‌توانيد از کشوري که آماج حمله قرار گرفته است، در حين آن حملات، بازرسي کنيد.»
او در روزهاي اخير ادعا کرده «گفت‌وگوهاي اين نهاد با ايران درباره ازسرگيري بازرسي‌ها در سايت‌هايي که هدف حملات آمريکا و اسرائيل قرار گرفته‌اند، نبايد براي چندين ماه ادامه داشته باشند و لازم است توافقي سريع، حاصل شود. از زمان نخستين حمله اسرائيل در 13 ژوئن (23 خرداد) به مراکز غني‌سازي ايران، آژانس هيچ اطلاعي درباره وضعيت يا محل ذخاير اورانيوم غني‌شده ايران دريافت نکرده است. اميدوارم در چند روز آينده جلسه‌اي در وين داشته باشيم و کار را نهايي کنيم. تصور عمومي اين است که بيشتر ذخاير هنوز باقي‌مانده است، اما اين موضوع بايد راستي‌آزمايي شود. ممکن است بخشي از آن از بين رفته باشد. نشانه‌اي مبني بر جابجايي عمده اين ذخاير وجود ندارد. آژانس هميشه تلاش کرده راه را براي ديپلماسي باز بگذارد، اما اين بايد در يک بازه زماني معقول انجام گيرد. حملات نظامي اخير، توانايي ايران براي توليد سانتريفيوژهاي جديد را از بين نبرده است.»
