سي‌ام مردادماه، به عنوان روز بزرگداشت علامه مجلسي نام گزاري شده است. محمد باقر بن محمد تقي بن مقصود علي مجلسي، معروف به علامه مجلسي و مجلسي ثانى در سال 1037 در شهر اصفهان تخت‌‌گاه صفويان ديده به جهان گشود. اين سال برابر است با عدد ابجدي جمله «جامع كتاب بحارالانوار». براساس اين تاريخ ولادت او در آخرين سال سلطنت شاه عباس اول (996-1038) رخ داده است. پدرش از شاگردان شيخ بهايي بوده و در علوم اسلامي از بزرگان روزگار خود به شمار مي‌رفت و کوچک‌ترين فرزند او محمدتقي مجلسي است و نسبش ازسوي پدر به حافظ ابونعيم اصفهاني محدث و رجالي بزرگ مي‌رسد.
علامه مجلسي شهرتي فراوان در علوم مختلف اسلامي دارد كه محتاج بيان و توضيحي نيست. علامه مجلسي از جمله بزرگانى است كه از جامعيت خاصي برخوردار بود. او در علوم مختلف اسلامي مانند تفسير، حديث، فقه، اصول، تاريخ، رجال و درايه سرآمد عصر بود. نگاهي اجمالى به مجموعه عظيم بحار الأنوار اين نكته را بخوبى آشكار مي‌سازد. اين علوم در كنار علوم عقلي همچون فلسفه، منطق، رياضيات، ادبيات، لغت، جغرافيا، طب، نجوم و علوم غريبه از او شخصيتى ممتاز و بينظير ساخت. نظري گذرا به «كتاب السماء و العالم» در بحارالأنوار اين جامعيت را بخوبى نمايان مي‌سازد. علامه ريزبينى و نكته سنجي هاي بسيار زيبايي پيرامون روايات مشكل دارد. بيان‌هاي علامه در ذيل روايات و آيات قرآن بسيار دقيق و زيبا است و علاوه بر علومي چون روايات اهل‌بيت عليهم‌السلام در فقه نيز تبحري بالا داشته، گرچه اكثر مجلدات فقهي بحار مجال پاكنويس شدن نيافته است. ايشان در 14 سالگي از ملاصدرا، اجازه روايت گرفت و سپس در حضور استاداني چون علامه حسن‌علي شوشتري، اميرمحمد مؤمن استرآبادي، ميرزاي جزايري، شيخ حرعاملي، ملا محسن استرآبادي، ملا محسن فيض كاشاني، ملا صالح مازندراني، تحصيل كرد.
علماي دين نه تنها از استاد خود درس علم و دانش ميآموزند، بلكه سير و سلوك معنوي خويش را زير نظر اساتيد عارف بالله سپري مينمايند. علامه مجلسي همزمان با طي مدارج علمي و سريعتر از آن مدارج معنوي و كمالات روحي را پيمود تا آنجا كه مصداق واقعي «عالم ربّانى» گشت. اين ادعا با مروري بر سجاياي اخلاقي ايشان كاملا روشن مي‌شود.
علامه مجلسي در ميان مردم از نفوذ بيسابقهاي برخوردار بود. او با علم سرشار و نفوذ معنوي و بيان سحر انگيز خود مردم را از ميخانه و قهوه خانه ها به مساجد كشاند و در عهد او مساجد از رونق خاصي برخوردار بودند. خصوصا در ماه مبارك رمضان و شبهاي قدر جمعيت بيسابقهاي به مساجد روي ميآوردند. علامه در سلاطين صفوي هم نفوذ بالايي داشت. او كه سياستمداري مقتدر هم بود، با تدبير خويش در زمان سلاطين بيكفايت صفوي، كشور را از حمله و تجاوز دشمنان حفظ نمود. دقيقا پس از وفات علامه مجلسي بود كه كشور دچار هرج و مرج شد و افغانها به ايران حمله كردند و حكومت صفويه را سرنگون نمودند. او با استفاده از اقتدار اجتماعي و سياسي خويش بسياري از نسخههاي كمياب كتب قدما را استنساخ كرد و ميراث عظيمي از تشيع را از نابودي نجات داد.
علامه محمد باقر مجلسي اين لقب پر افتخار را از بزرگانى همچون وحيد بهبهانى، علامه بحر العلوم و شيخ اعظم انصاري اخذ كرده است. اين بزرگان كه هريك دريايي متلاطم از علوم و معارف اسلامي هستند با ديدن مقام و منزلت علامه مجلسي اين لقب را در مورد او به كار بردند و به حق، او علامه عصر خويش بود. به همين خاطر علامه مجلسي در سال 1098 ازسوي شاه سليمان صفوي به سمت شيخ الاسلامي اصفهان منسوب شد.
تأليفات
علامه مجلسي عمري بسيار پر بركت داشت. او در عمر 73 ساله خويش بيش از يكصد كتاب به زبان فارسي و عربى نوشت كه تنها يك عنوان آن "بحار الأنوار" است با 110 جلد. عنوان ديگر "مرآةالعقول" با 26 جلد. حدود 40 كتاب نيز به ايشان نسبت داده شده است. اولين تأليف علامه را كتاب الأوزان و المقادير يا ميزان المقادير دانستهاند كه در سال 1063 تأليف شده. آخرين تأليف ايشان هم كتاب حق اليقين است مربوط به سال 1109 هجري، يعنى يك سال قبل از وفات ايشان. نكته قابل توجه در آثار علامه مجلسي آن است كه ايشان اكثر عناوين كتبش را كتابهاي فارسي تشكيل ميدهد و اين نكته توجه علامه را به هدايت جامعه خويش كه فارسي زبان بودند بخوبي نشان ميدهد. (گرچه كتب عمده و منبع، همچون بحار الأنوار و مرآةالعقول عربى هستند). به مناسبت بزرگداشت اين فقيه پر تأليف، مروري کوتاه بر مجموعه بحار الانوار کرده ايم.
اين کتاب که نام کامل آن «بحارالانوار الجامعة، لدرر الاخبار الائمة الاطهار عليهم‌السلام» است در 25 مجلد به زبان عربي تدوين يافته که توسط مرحوم حاج‌محمدحسن امين‌الضرب اصفهاني معروف به کمپاني به چاپ رسيده و در چاپ جديد در 110 جلد منتشر شده است. فهرست مجلدات 25 جلدي بحارالانوار بطور خلاصه به شرح زير است.
جلد اوّل (جلد 1و2 چاپ جديد) ـ مشتمل بر کتاب عقل و جهل و فضيلت علم و علما و طبقات آنها، حجّيت اخبار و قواعد کليّه‌اي که از اخبار بدست آمده است و نکوهش قياس و مقدمه کتاب در بيان اصول و کتاب‌هايي است که بحار از آنها فراهم گشته و توثيق مصادر و اختلافي که در مصادر است و بيان رموزي که در کتاب به کار رفته و خواننده بايد بر آن رموز واقف باشد و اصطلاحات مؤلّف در اختصار اسناد و غير اين امور.
جلد دوّم (جلد 3و4 چاپ جديد) کتاب توحيد مشتمل بر صفات ثبوتيّه و سلبيّه (غير عدل) و اسماء حسناي خداوند و شرح پارهاي از خطبه‌ها و کتاب توحيد مفضّل و رساله هليلجة منسوب به امام صادق (عليهم السلام).
جلد سوّم (ج 5ـ8 چاپ جديد)ـ کتاب عدل و مشيّت و اراده و قضا و قدر، هدايت و ضلالت، امتحان، طينت و ميثاق و پيمان و آنچه مربوط به اين دو است و توبه، فلسفه احکام، مقدّمات مرگ، عالم برزخ، قيامت، وحشت از عالم برزخ و قيامت و شفاعت، وسيله، بهشت و دوزخ.
جلد چهارم (ج9 و 10 از چاپ جديد)ـ کتاب احتجاجات و مناظرات پيامبر اسلام و ائمه اسلام و ائمه دين و بعض دانشمندان و تمام کتاب علي بن جعفر.
جلد پنجم (ج11ـ14 چاپ جديد) - در احوال و قصص پيامبران از آدم ابوالبشر تا پيامبر گرامي اسلام و اثبات عصمت انبياء و پاسخ به اشکالات مطرح شده درباره عصمت انبيا.
جلد ششم(ج15ـ22 چاپ جديد) ـ درحالات پيامبر اسلام از هنگام ولادت تا وفات و قصص پدران آن حضرت و شرح حقيقت معجزه و چگونگي اعجاز قرآن و شرح حال ابوذر و سلمان و عمّار و مقداد و برخي ديگر از اصحاب پيامبر.
جلد هفتم (ج23ـ27 چاپ جديد) ـ در مشترکات احوال ائمه معصومين (عليهم السلام) و شرايط امامت و آيات نازله در وصف آنان، چگونگي ولادت ائمه دين و عجايب شؤونشان، علوم ايشان، برتري آنها بر پيامبران گذشته، ثواب دوستي آنان، و فضيلت ذريّه آن بزرگواران و در آخر کتاب برخي از مناظرات شيخ مفيد و سيّد مرتضي و شيخ طوسي در تفضيل ائمه.
جلد هشتم ـ در فتنه‌هايي که بعد از پيغمبر اسلام صلّي‌الله عليه و آله رخ داد، شرح حال خلفاي سه‌گانه و آنچه در روزگار آنها روي داد، جريان جنگ جمل، صفّين، نهروان، غارتگري معاويه در اطراف عراق و شرح احوال بعضي از اصحاب علي عليه‌السلام و شرح قسمتي از اشعار منسوب به اميرالمؤمنين و شرح بعضي از نامه‌هاي آن حضرت. (قسمتي از جلد هشتم هنوز به چاپ نرسيده و تنها از بيعت با علي(ع) تا جريان تحکيم در جنگ صفّين در جلد 32 طبع جديد به چاپ رسيده است.)
جلد نهم (جلد 35ـ42 چاپ جديد) ـ در احوال اميرالمؤمنين عليه‌السلام از ولادت تا شهادت و سرگذشت ابوطالب پدر آن حضرت و ايمان ابوطالب و نصوص و روايات وارده بر اين که ائمه دوازده تن‌اند و احوال گروهي از اصحاب علي عليه‌السلام.
جلد دهم (جلد 43ـ45 طبع جديد)ـ درحالات سيده نساء فاطمه زهرا سلام‌الله عليها و امام حسن و امام حسين و خونخواهي مختار از قاتلان کربلا.
جلد يازدهم (ج46ـ48 چاپ جديد)ـ درحالات ائمه چهارگانه: زين العابدين، امام محمّدباقر، امام جعفر صادق، موسي بن جعفر عليهم السلام و جماعتي از اصحاب و فرزندان آن بزرگ پيشوايان.
جلد دوازدهم (ج49 و 50 چاپ جديد)ـ شرح حال امام علي‌بن‌موسي‌الرضا، محمدبن علي الجواد، عليّ‌بن محمدالنقي و امام حسن عسکري عليهم السلام و احوال برخي از اصحاب و نزديکان ايشان.
جلد سيزدهم (ج51ـ53 چاپ جديد)ـ در احوال حضرت حجّت منتظر عليه‌السلام.
جلد چهاردهم (ج54ـ63 چاپ جديد)ـ آسمان و جهان (سماء و عالم) و کليّات و اجزاء آنها مانند کهکشانها، فرشتگان، جن، انسان، حيوان، عناصر اثبات حدوث جهان و بابهايي در صيد و طريق ذبح حيوانات، خوردني‌ها و آشاميدني‌ها و احکام ظروف از نظر فقه اسلامي و تمام کتاب طب النبي و طب الرضا.
جلد پانزدهم (ج64ـ72 چاپ جديد)ـ در ايمان و کفر و صفات مؤمنين و فضايل آنها و کفر و اخلاق رذيله در چهار جزء:
1ـ در ايمان و شرايط ايمان و صفات مؤمنين و فضايل آنهاو فضايل شيعيان و صفاتشان (ج64و 65).
2ـ اخلاف نيک و منجيات (ج66 ـ68)
3ـ اخلاق رذيله، کفر و شعبه‌هاي آن (ج69ـ70)
4ـ آداب معاشرت (ج71ـ72)
جلد شانزدهم (ج73 چاپ جديد)ـ در آداب و سنن، زينتها، تجمّلات، نظافت و سرمه کشيدن، استعمال عطريّات و روغنها، مسکن، خواب و بيداري، سفر، منهيّات و نواهي گناهان و حدود آنها
جلد هفدهم (ج74 و75 چاپ جديد)ـ در مواعظ و حکم.
جلد هجدهم (ج77ـ88)ـ در دو بخش، بخش اول در طهارت و بخش دوم صلات به اضاه رساله «ازاحة العلّه» فضل‌بن‌شاذان در شناخت قبله و دعاهاي هفته و صلوات مخصوصه و نماز عيد فطر و قربان و کسوف و حاجت.
جلد نوزدهم (ج89ـ92 چاپ جديد)ـ در دو بخش تنظيم گشته نخست در فضايل قرآن و آداب ثواب قرائت آن و اعجاز قرآن و همچنين تمام تفسير نعماني (رضوان‌الله عليه) آمده است. بخش دوّم درباره ذکر و اقسام آن و آداب دعا و شروط آن، تعويذات، حرزها، دعا براي رفع دردها، دعاهاي هفته و ماه و سال، صحيفه ادريس پيغمبر عليه‌السلام.
جلد بيستم (ج93ـ95 چاپ جديد)ـ در زکات و صدقه،خمس، روزه، اعمال سال.
جلد بيست و يکم (ج96 و تا ص 100 ج 97 چاپ جديد)ـ در حج و عمره و برخي از احوال مدينه و جهاد و رباط و امر به معروف و نهي از منکر.
جلد بيست و دوّم (بقيّه ج97ـ99 چاپ جديد)ـ در آداب زيارتها که از ائمه معصومين عليهم السلام نقل شده است به عنوان «مزار».
جلد بيست و سوّم (ج100 و 101 تا ص246 چاپ جديد)ـ در احکام عقود و ايقاعات.
جلد بيست و چهارّم (بقيّه ج101 تا آخر همين جلد از چاپ جديد)ـ در احکام شرعيّه تا کتاب ديات.
جلد بيست و پنجم (ج102ـ107 چاپ جديد)ـ اجازات و تمام فهرست منتجب‌الدين رازي، منتخب کتاب «سلافة العصر» سيّد علي خان شيرازي، اوايل کتب اجازات سيد بن طاووس و اجازه کبير علامه حلّي براي بني زهره و اجازه شهيد اول و دوم و غير اينان از آنها که از شيخ طوسي مؤخرند تا زمان آن بزرگوار رضوان‌الله عليهم اجمعين.
توضيح: جلد 103 چاپ بيروت فهرست بحارالانوار به خطّ علّامه مجلسي ميباشد که به همان صورت افست شده است.
انبوه تأليفات و آثار علامه مجلسي به غير از تأليفاتي که منتسب به اوست به بيش از 70 کتاب مي‌رسد که عناوين برخي از آنها عبارتند از:
-مرآت العقول؛ که به زبان عربي است و 26 مجلد را شامل مي‌شود. اين مجموعه شرحي بر کتاب مشهور شيخ ابوجعفر محمد کليني صاحب اصول کافي است و در آن پس از بحث درباره سنديت حديث و رده‌بندي آنها براساس تقسيم‌بندي متأخران، به شرح معناي احاديث پرداخته شده است.
-ملاذالاخيار في شرح تهذيب الاخبار؛ اين کتاب نيز به زبان عربي نگاشته شده و مضمون آن شرحي بر کتاب معروف تهذيب الاحکام اثر فقيه و عالم نامدار شيعه، شيخ طوسي است.
-عين الحيات؛ علامه مجلسي اين کتاب را به زبان فارسي نوشته است که شرح فرموده پيامبر اکرم صلي‌الله عليه وآله به ابوذر غفاري و بيان مواعظ، حکايات و اندرزهايي برگرفته از آيات قرآن و زندگي ائمه دوازده‌گانه شيعه مشتمل است.
-حيات القلوب؛ در سه جلد و به زبان فارسي است که جلد اول آن در بيان احوال پيامبران، دومين جلد در بيان احوال پيامبر بزرگوار اسلام(ص) و جلد سوم در بيان امامت است که نيمه تمام مانده است.
از ديگر آثار علامه محمدباقر مجلسي مي‌توان به کتاب‌ها و رسايل مانند: رسائل الوجيزه في‌الرجال، تحفةالزائر، حلية‌المتقين، زادالمعاد، ربيع‌الاسابيع، جلاء العيون، رساله در بيان جنّت و نار، رساله در بيان مناسک حج، رساله شکوک، رساله ديات، صواعق اليهود، علائم‌الظهور، مشکوة‌الانوار، شرح جوشن کبير، اربعين و... اشاره کرد.
بدون شک، بزرگداشت علامه مجلسي، گراميداشت مقام والاي دانش و بينش برتر اسلامي و معارف اصيل فرهنگ تشيع است و خدمات بي‌شمار علمي او همواره براي دانش‌پژوهان يادگاري گرانقدر به شمار مي‌رود. علامه مجلسي در سن 74 سالگي و در روز بيست و هفتم ماه رمضان سال 1111 هجري قمري در زادگاهش اصفهان چشم از جهان فروبست و پيکرش در همان شهر و در کنار مزار پدر در جامع عتيق اصفهان به خاک سپرده شد.
*علامه مجلسي از جمله بزرگانى است كه از جامعيت خاصي برخوردار بود. او در علوم مختلف اسلامي مانند تفسير، حديث، فقه، اصول، تاريخ، رجال و درايه سرآمد عصر بود
*علامه مجلسي در عمر 73 ساله خويش بيش از يكصد كتاب به زبان فارسي و عربى نوشت كه تنها يك عنوان آن بحارالأنوار است با 110 جلد و عنوان ديگر مرآةالعقول با 26 جلد
