به مناسبت روز نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ناخدايکم رضا محمودپور
در دهه‌هاي اخير، با دگرگوني‌هاي عميق در نظام بين‌الملل و تحول در مفهوم قدرت و اضافه شدن ابعاد جديد به مؤلفه‌هاي سنتي قدرت ملي همچون فناوري، نفوذ فرهنگي و توان تأثيرگذاري نرم، رقابت ميان کشورها از تسلط سرزميني به برتري دانشي و فناورانه تغيير يافته و تهديدات نيز از حوزه سخت نظامي به عرصه‌هاي جنگ‌هاي شناختي، عمليات رواني، راهبردهاي روايت‌محور و تهديدات ترکيبي گسترش يافته‌اند.
بر اين اساس، قدرت نظامي به‌تنهايي ديگر قادر به تضمين امنيت و منافع ملي کشورها نيست؛ ازاين‌رو، توجه به قدرت نرم به‌عنوان توانايي يک کشور در جذب، اقناع و تأثيرگذاري از طريق ارزش‌ها، فرهنگ، ديپلماسي و مشروعيت بين‌المللي، ضرورتي انکارناپذير است و کشورها ناگزيرند براي مديريت برداشت‌ها، تقويت مشروعيت سياست‌هاي دفاعي، بازنمايي بازدارندگي ملي و خنثي‌سازي ائتلاف‌هاي خصمانه، از ابزارهاي غيرنظامي، تعاملي و اقناعي بهره بگيرند.
در اين ميان، کشورهايي مانند آمریکا، چين، روسيه، انگلستان و رژيم صهيونيستي با استفاده از الگوهاي منسجم ديپلماسي دفاعي، نه‌تنها به بازتوليد مشروعيت اقدامات نظامي خود پرداخته‌اند، بلکه توانسته‌اند روايت‌هاي مدنظرشان را در سطح افکار عمومي جهاني تثبيت کنند.
جمهوري اسلامي ايران نيز به‌عنوان قدرتي منطقه‌اي و برخوردار از ظرفيت‌هاي تمدني، گفتماني و فرهنگي منحصربه‌فرد، گام‌هاي مهمي در بهره‌گيري از قدرت نرم برداشته است. بااين‌حال، غفلت از روايت‌سازي مؤثر در تبيين سياست‌هاي دفاعي کشور، به‌ويژه در حوزه‌هايي مانند برنامه موشکي، حضور منطقه‌اي، قدرت بازدارندگي و نقش نيروهاي مسلح در امنيت داخلي، سبب شده تا تصويري ناعادلانه و تحريف‌شده از ايران در افکار عمومي جهاني شکل گيرد که اين امر، ظرفيت‌هاي دفاعي کشور را در معرض تهديدات ادراکي و رسانه‌اي قرار داده و زمينه را براي به زیر سؤال بردن حضور نظامي- مستشاري و ايران توسط رقبا و دشمنان فراهم کرده است.
در چنين شرايطي، ديپلماسي دفاعي به معناي بهره‌گيري از تعاملات، گفت‌وگوها و همکاري‌هاي نظامي در جهت پيشبرد سياست خارجي و تقويت امنيت ملي، نقشي حياتي در نمايش تصوير مطلوب از کشور ايفا نموده و اين ابزار هوشمند، علاوه بر پيشگيري از بروز درگيري‌ها، موجب اعتمادسازي، ارتقاي جايگاه بين‌المللي و گسترش نفوذ سياسي و امنيتي کشور مي‌شود. به عبارتي نيروهاي نظامي از ابزار صرفاً جنگي خارج‌شده و به‌عنوان سفيران صلح، ثبات و همکاري عمل مي‌نمايند. دراين‌بين جمهوري اسلامي ايران به دليل موقعيت ژئواستراتژيک خود در خليج‌فارس، درياي عمان و اقيانوس هند، ديپلماسي دريايي را در محور ديپلماسي دفاعي خود قرار داده است و نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران (نداجا) در دو دهه اخير با حضور مؤثر در آب‌هاي آزاد، همکاري‌هاي بين‌المللي و ايفاي نقش در تأمين امنيت کشتيراني جهاني، نه‌تنها از منافع ملي دفاع مي‌کند بلکه زبان گوياي سياست خارجي کشور در عرصه دريايي نيز هست و در اين زمينه نقشي پيشرو داشته و از يک نيروي صرفاً نظامي به يکي از بازوهاي اصلي ديپلماسي دفاعي کشور تبديل‌شده است که انجام رزمايش‌هاي مشترک دريايي همچون رزمايش بزرگ سه‌جانبه ايران، روسيه و چين در اقيانوس هند و درياي عمان، همکاري با کشورهاي منطقه در تأمين امنيت انرژي و کالا در خليج‌فارس و اقيانوس هند، رزمايش‌هاي امداد و نجات دريايي مشترک با کشور عمان در تنگه هرمز و درياي عمان؛ گفت‌وگوهاي امنيت دريايي براي حفظ ثبات تنگه هرمز، تبادل هيئت‌هاي نظامي و امنيتي براي مديريت بحران‌ها و همکاري دريايي با هند در جهت تأمين امنيت اقيانوس هند گواه اين پيشگامي نيروي دريايي ارتش در ديپلماسي دفاعي کشور است که در ادامه و به بهانه هفتم آذر(روز نيروي دريايي ارتش) به برخي از کارکردهاي اصلي و مهم اين نيرو در حوزه ديپلماسي دفاعي اشاره مي‌گردد.
1- تبديل مأموريت نظامي به مأموريت ديپلماتيک
نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران از سال 1388 در جهت مشارکت در تأمين امنيت و مقابله با دزدي دريايي در مناطق بحراني مانند خليج عدن، درياي عرب و شمال اقيانوس هند از خليج‌فارس خارج و قدم به آب‌هاي آزاد بين‌المللي و اقيانوس‌ها گذاشت تا ضمن ارتقاي قابليت‌هاي عملياتي خود، زمينه همکاري با ديگر کشورها و بازيگران دريايي در مأموريت‌هاي ضد دزدي، امداد و نجات دريايي، و حفظ امنيت دريانوردي را فراهم نمايد و اين امکان را براي کشور ايجاد کند تا نقش و تأثير ديپلماتيک و دفاعي خود را فراتر از منطقه افزايش و در زنجيره امنيت و تجارت جهاني مشارکت کند. تا در سايه اين مأموريت‌ها به ارتقاي اعتمادسازي منطقه‌اي، افزايش مشروعيت اقدامات دفاعي ايران و تبيين روايت بازدارندگي کمک نموده و به تقويت جايگاه ايران در معادلات ژئوپليتيک دريايي، ايجاد پيوندهاي جديد با کشورها، و خنثي‌سازي تلاش رقبا براي انزواي نظامي و امنيتي کشور کمک نمايد و تصوير مثبتي از نقش ايران به‌عنوان تأمين‌کننده امنيت بين‌المللي ارائه دهد.
2- ديپلماسي دفاعي در قالب تعاملات بين‌المللي دريايي
يکي از ابعاد مهم مأموريت‌هاي نيروي دريايي، تعاملات بين‌المللي نظامي است. در سال‌هاي اخير، اين نيرو در رزمايش‌هاي مشترک با کشورهاي روسيه، چين، هند و عمان شرکت کرده و از اين رهگذر، سطح جديدي از همکاري‌هاي امنيتي را رقم‌زده است. ناگفته پيداست که رزمايش‌هاي مشترک دريايي، علاوه بر ارتقاي توان عملياتي، به‌منزله ابزاري مؤثر در اعتمادسازي نظامي و ديپلماسي دفاعي عمل مي‌کند. ايران با حضور فعال در اين رزمايش‌ها، نشان داده است که به امنيت جمعي در درياها پايبند است و به دنبال همکاري براي مقابله با تهديدهاي مشترک مانند دزدي دريايي، تروريسم دريايي و ناامني در مسيرهاي تجاري است.
3- نمايش تمدن و فرهنگ غني ايران در بازديد از بندرهای خارجي
در چارچوب ديپلماسي دفاعي، نيروي دريايي ارتش با اعزام ناوگروه‌هاي خود به بندرها کشورهاي مختلف از شرق آسيا تا آمريکاي لاتين، فرصت‌هايي ارزشمند براي تعامل مستقيم با همتايان خود ايجاد کرده است. ديدار فرماندهان و دريانوردان ايراني با نيروهاي دريايي ديگر کشورها، برگزاري نشست‌هاي تخصصي، تبادل تجربيات و آموزش‌هاي مشترک، همه بخشي از سياست نرم‌افزاري نيروي دريايي در عرصه بين‌المللي است.اين مأموريت‌ها، تصوير مثبتي از ايران به‌عنوان کشوري فعال، مستقل و مسئول در نظام جهاني ارائه مي‌دهد. و زمينه آشنايي ساکنان بندرها خارجي بافرهنگ و تمدن ايراني را فراهم مي‌سازد.
4- مأموريت‌هاي انسان دوستانه و امدادرساني دريايي
نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران در کنار مأموريت‌هاي نظامي، نقش بارزي در عمليات انسان دوستانه و امدادرساني دريايي ايفا کرده است. از مهم‌ترين اين اقدامات، نجات کشتي‌ها و ملوانان موردحمله دزدان دريايي در خليج عدن و درياي سرخ است؛ جايي که ناوگروه‌هاي ايراني بارها با اعزام تيم‌هاي عملياتي به آزادسازي شناورها و تأمين امنيت خدمه آن‌ها پرداخته‌اند. همچنين در جريان عمليات جست‌وجو و نجات دريايي، شناورهاي ايراني به کمک کشتي‌هاي گرفتار در طوفان يا دچار نقص فني شتافته‌اند و جان دريانوردان کشورهاي مختلف را نجات داده‌اند. مشارکت ايران در اين حوزه، نه‌تنها چهره‌اي مسئوليت‌پذير و کمک‌رسان از کشور ارائه مي‌کند، بلکه به افزايش اعتبار بين‌المللي و تقويت ديپلماسي دفاعي آن نيز منجر شده است؛ چراکه هم‌افزايي عملياتي در مأموريت‌هاي بشردوستانه، بهترين زبان براي نشان دادن نقش سازنده کشور در امنيت جمعي درياهاست.
در پايان و با يک جمع‌بندي کوتاه مي‌توان گفت: امروزه، نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، نه‌فقط بازوي نظامي کشور، بلکه سفير اقتدار و تعامل در درياهاست اين نيرو با حضور در آب‌هاي آزاد، شرکت در رزمايش‌هاي بين‌المللي، برقراري ارتباط با کشورهاي دوست، و ايفاي نقش در امنيت کشتيراني جهاني، به‌گونه‌اي عمل کرده که مرز ميان قدرت سخت و ديپلماسي نرم را به زيبايي پيوند داده است. و بي‌ترديد، در آينده نيز نداجا با تکيه‌بر توان داخلي و نيروهاي جوان و مؤمن خود، در مسير گسترش ديپلماسي دفاعي و ارتقاي جايگاه ايران در عرصه جهاني، نقشي فزاينده ايفا خواهد کرد.
*ديپلماسي دفاعي به معناي بهره‌گيري از تعاملات، گفت‌وگوها و همکاري‌هاي نظامي در جهت پيشبرد سياست خارجي و تقويت امنيت ملي، نقشي حياتي در نمايش تصوير مطلوب از کشور ايفا نموده و اين ابزار هوشمند، علاوه بر پيشگيري از بروز درگيري‌ها، موجب اعتمادسازي، ارتقاي جايگاه بين‌المللي و گسترش نفوذ سياسي و امنيتي کشور مي‌شود
*نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران در کنار مأموريت‌هاي نظامي، نقش بارزي در عمليات انسان دوستانه و امدادرساني دريايي ايفا کرده است
*امروزه، نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، نه‌فقط بازوي نظامي کشور، بلکه سفير اقتدار و تعامل در درياهاست
