*محمود فاضلي
ديپلمات سابق و تحليلگر امور بين‌الملل
تشديد درگيريها ميان روسيه و اوکراين درحالي ادامه دارد که رسانهها اعلام کردند طي روزهاي گذشته دولت ترامپ بهطور مخفيانه درحال مشاوره با روسيه براي تدوين طرح 28 بندي بهمنظور پايان دادن به جنگ اوکراين بوده و روسيه نيز درباره آن خوشبين است. اين طرح 28 بندي آمريکا شامل چهار بخش «صلح در اوکراين، تضمين‌هاي امنيتي، امنيت در اروپا و روابط آتي آمريکا با روسيه و اوکراين» است. اما هنوز معلوم نيست که اين طرح چه رويکردي در قبال مسائل تنش‌زا همچون کنترل ارضي در شرق اوکراين دارد.
طرح صلح آمريکا براي پايان دادن به جنگ اوکراين برگرفته از سندي است که ماه اکتبر ازسوي روسيه به آمريکا ارائه شده بود. روس‌ها اين سند را که شامل شرايط مسکو براي پايان جنگ بود اواسط اکتبر، پس از ديدار ترامپ با زلنسکي، در واشنگتن در اختيار مقامات ارشد آمريکايي قرار دادند. اين سند که در عرف ديپلماتيک «غيررسمي» خوانده مي‌شود، شامل همان مفاد و پيشنهادهايي بود که پيش‌تر روسيه بر سر ميز مذاکره مطرح کرده بود. از جمله اين خواسته‌ها مي‌توان به امتيازاتي نظير واگذاري بخش قابل توجهي از قلمرو شرقي خود که اوکراين پيش‌تر آن‌ها را رد کرده بود، اشاره کرد.
در شرايطي که طرح آمريکا درحال بررسي است و اين کشور درحال رايزني با طرفين درگير است و حملات موشکي و پهپادي روسيه ادامه دارد، زلنسکي هشدار داد اوکراين نمي‌تواند تنها به منابع خارجي متکي باشد و در جلسه‌اي با مقامات ارتش خود بر افزايش ظرفيت اوکراين براي سرنگوني موشک‌ها و پهپادهاي روسيه تأکيد کرده و اعتقاد دارد توليد بر اين اساس افزايش خواهد يافت. توليد اوکرايني‌ها تضمين حفاظت ماست. اوکرايني‌ها نمي‌توانند به بازار جهاني يا ذخاير شرکا متکي باشند.
«دنيل دريـسکول» فرستاده ويژه جديد ترامپ در امور اوکراين، در جريان مذاکرات خود با مقامات کي‌يف ارزيابي تيره‌اي از وضعيت اين کشور داشته و هشدار مي‌دهد نيروهاي اوکرايني با شرايط سختي در ميدان نبرد روبه‌رو هستند و اين وضعيت آن‌ها را بهسمت شکست سوق خواهد داد. وضعيت اوکراين با گذر زمان فقط بدتر خواهد شد و اکنون مذاکره براي حل‌وفصل مسالمت‌آميز بهتر است تا اينکه در آينده در موقعيتي حتي ضعيف‌تر قرار بگيرد. صنايع دفاعي آمريکا ديگر قادر به تأمين تسليحات و سامانه‌هاي پدافند هوايي براي اوکراين نيست.
اخيرا يک هيئت نظامي آمريکايي به رياست دريـسکول در سفر به اوکراين با زلنسکي ديدار کرده بود. موضوع اصلي اين ديدار اعمال فشار بر کي‌يف براي پذيرش طرح پيشنهادي ترامپ درباره حل‌وفصل درگيري اوکراين بود. مذاکراتي که «به‌خوبي» پيش رفته و آمريکا نسبت به نتيجه آن خوشبين است.
اگرچه کاخ سفيد نسبت به پيشرفت کار بر روي طرح صلح ياد شده ابراز خوش‌بيني کرده اما ترديدها در ميان مقامات و قانون‌گذاران آمريکايي افزايش يافته است. بسياري از آن‌ها اين طرح را نه يک پيشنهاد جدي، بلکه فهرستي از مواضع روسيه مي‌دانند. پيشنهاد آمريکا که اروپا را غافلگير کرده موجي از تکاپوي ديپلماتيک را در سه قاره به راه انداخت. طرح اوليه از آن زمان تاکنون تغييرات چشمگيري داشته است. پس از مذاکرات ميان مقامات ارشد آمريکا و اوکراين، 9 مورد از 28 بند اصلي حذف شده‌اند.
«ريابکوف» معاون وزير خارجه روسيه اعلام کرده «هيچ سخني از امتيازدهي، هيچ سخني از عقب‌نشيني از رويکردهاي ما نسبت به آن نقاط کليدي حل‌وفصل وظايفي که پيش روي ما قرار دارد، از جمله در چارچوب عمليات ويژه نظامي در ميان نيست. مسکو مي‌تواند از طريق ادامه عمليات ويژه نيز به اهداف خود دست پيدا کند، حل‌وفصل ديپلماتيک اوضاع در اولويت قرار دارد. جنبه‌هاي مختلف درک مشترکي که روساي جمهوري روسيه و آمريکا در نشست سران آلاسکا به آن دست يافتند، خود نوعي سازش محسوب مي‌شود. روسيه همچنان به اين درک پايبند است و اقدامات خود را براساس توافقات آلاسکا پيش مي‌برد. براي مسکو در مذاکرات، مهم است که از درک‌هاي به‌دست‌آمده با آمريکا در ديدار پوتين و ترامپ در آلاسکا منحرف نشود. مسکو آماده است براساس اسنادي که در اختيار دارد، روي حل‌وفصل اوضاع اوکراين کار کند.
در بحران اوکراين، چين اعلام آمادگي کرده تا صلح را ترويج و مذاکرات را تسهيل کند. براي اين اهداف، چين، برزيل و ساير کشورهاي جنوب جهان، گروه «دوستان صلح» را در مورد بحران اوکراين تشکيل داده‌اند که بهطور منظم براي ترويج حل و فصل سياسي درگيري تشکيل جلسه مي‌دهد. چين بههمراه جامعه بين‌المللي آماده است تا به ايفاي نقش سازنده در حل بحران و ايجاد صلح پايدار ادامه دهد.
اما در اروپا، خانم اورسولا فون‌درلاين رئيس کميسيون اروپا نسبت به طرح‌هايي که مي‌توانند به تقسيم يک‌جانبه اوکراين منجر شوند، هشدار داد. او بر اين باور است که تغيير مرزهاي اوکراين با زور، راه را براي جنگ‌هاي آينده باز خواهد کرد. روسيه تاکنون نشانه‌اي از تمايل واقعي براي پايان دادن به جنگ نشان نداده و مسکو همچنان بهدنبال تثبيت نفوذ خود است. اروپا درباره جزئيات اين طرح نگراني‌هاي جدي از جمله درخواست اوليه براي واگذاري کامل منطقه «دونتسک» به روسيه دارد. هيچ نشانه‌اي از آمادگي واقعي روسيه براي پايان جنگ ديده نمي‌شود و بنابراين فشار بر مسکو بايد ادامه يابد. هيچ محدوديتي نبايد بر توان نظامي اوکراين اعمال شود، زيرا اين کار مي‌تواند اين کشور را برابر حملات آينده آسيب‌پذير کند. اين نهاد سال آينده پيش‌نويس طرح حقوقي استفاده از دارايي‌هاي مسدودشده روسيه در اروپا براي تامين مالي اوکراين را ارائه خواهد کرد.
تعدادي از کشورهاي اتحاديه اروپا نيز بر اصل خلل ناپذيري مرزها تأکيد دارند و تغيير مرزها را خط قرمز سياست خارجي کشورشان مي‌دانند. واگذاري احتمالي اراضي اوکراين به روسيه بايد با توافق کامل دولت اوکراين باشد. نقش اروپا در اين روند کمرنگ شده و طرح امريکا به الگوهاي سياسي قرن نوزدهم شباهت دارد، زماني که قدرتهاي بزرگ تصميم ميگرفتند و کشورهاي ديگر نظارهگر اجراي توافقات آن‌ها بودند.
اين کشورها قصد دارد در روند بازسازي اوکراين پس از جنگ، بهخصوص در صورت آغاز روند الحاق اين کشور به اتحاديه اروپا، مشارکت فعالي داشته باشند. به باور آن‌ها، هر توافق احتمالي آغازگر روند دشوار عاديسازي روابط روسيه با کشورهاي عضو اتحاديه اروپا خواهد بود. اين فرآيند براي کشورهايي چون مجارستان و اسلواکي که داراي ارتباط با مسکو هستند سادهتر بوده درحاليکه در مورد لهستان و کشورهاي بالتيک قطعا پيچيدهتر خواهد بود.
