بحران فراگير خشکسالي و تنش آبي در کشورصرفه جويي و مديريت مصرف همچنان بهترين راه عبور از خشکساليبروز

بحران فراگير خشکسالي و تنش آبي در کشورصرفه جويي و مديريت مصرف همچنان بهترين راه عبور از خشکساليبروز خشکسالي‌هاي پي در پي و کاهش نزولات جوي، شهرهاي کشور را در معرض تنش آبي بي‌سابقه قرار داده به گونه‌اي که با اين وضعيت بحراني آب در کلانشهرها، ذخاير سدها شايد کفاف ماه‌هاي پيش رو را ندهند.حدود 50 روز از سال آبي جديد (ابتداي مهر1404 تا آخر شهريور1405) درحالي سپري شده است که 20 استان کشور تا شانزدهم آبان ماه يک قطره بارش به خود نديده‌اند. وضعيت بارش‌ها در کشور به مرحله کم بارشي شديد وارد شده به گونه‌اي که به گفته مسئولان امر امسال ششمين سال خشک را تجربه مي‌کنيم.براساس تازه‌ترين آمارهاي شرکت مديريت منابع آب ايران از مجموع استان‌هاي کشور تاکنون 20 استان بدون بارش و هشت استان نيز بارش‌هاي ناچيزي دريافت کرده‌اند. در اين بين تنها سه استان گيلان با دريافت 111.9 ميليمتر، مازندران با دريافت 58.7 ميليمتر و گلستان با دريافت 49.2 ميليمتر بارش استان‌هايي هستند که اندکي بارندگي به خود ديده‌اند. اين استان‌ها نيز نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتيب با کاهش 57 درصدي، 62 درصدي و 31 درصدي روبرو هستند.در مجموع کل کشور از ابتداي سال آبي جاري (ابتداي مهر تا 16 آبان 3.4 ميليمتر بارش رخ داده که نسبت به 17.8 ميليمتر دوره درازمدت 81 درصد عقب ماندگي دارد. همچنين از ابتداي سال آبي جاري تا 17 آبان ماه درصد پرشدگي سدهاي کشور تنها 33 درصد است و به معناي آن است که 67 درصد حجم سدها خالي مانده است.استان البرز در پنجمين سال خشکسالي قرار گرفته و اکنون که پاييز از نيمه هم گذشته، حتي يک قطره باران مؤثر در اين استان نباريده است. اين وضعيت باعث کاهش شديد ذخاير آب سد کرج شده و اکنون به گفته مسئولان اين سد به حجم مرده رسيده است.داوود نجفيان، مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي البرز درباره وضعيت بارش‌ها در استان اعلام کرد: بارش‌ها در سال آبي 1403-1404 با 40 درصد کاهش نسبت با سال قبل به پايان رسيد و سال آبي 1404-1405 هم با اينکه نيمي از فصل پاييز گذشته بارشي در استان ثبت نشده است.نجفيان با اشاره به قرارگرفتن استان در پنجمين سال خشکسالي گفت: اين شرايط در 57 سال گذشته بي‌سابقه بوده و باعث افت شديد ذخيره سد کرج شده و حجم آب پشت سد به کمتر از 10 درصد رسيده است. وي گفت: امسال يکي از سخت‌ترين سال‌هاي آبي دهه‌هاي اخير است و لازم است همه دستگاه‌ها و شهروندان با همدلي، مديريت مصرف را جدي بگيرند تا تنش‌هاي آبي در استان به حداقل برسد. اگر فقط 20 درصد صرفه‌جويي انجام شود، مي‌توان از بروز تنش‌هاي آبي جلوگيري کرد.سد کرج به حجم مرده رسيده استسيدمحمد علي معلم، مدير سد کرج هم درباره وضعيت اين سد گفت: به دليل کاهش 92 درصدي بارش‌ها، ارتفاع درياچه سد کرج 52 متر کاهش داشته است. معلم افزود: همه اين عوامل باعث شده سد کرج در آبان ماه فقط هشت درصد ذخيره داشته باشد. البته ناگفته نماند که بيشتر اين آب غيرقابل برداشت است چون حجم مرده محسوب مي‌شود.همچنين مدير بهره‌برداري سد لار گفت: حدود 25 سال است که در اين سد مشغول به کار هستم. تا به حال همچين موردي را در اين سد سراغ نداشته‌ام و آنقدر سطح مخزن پايين نبوده است. وي افزود: اين سد 14 ميليون مترمکعب آب دارد که از 17 آبان سال گذشته، 48 درصد کمتر است. با توجه به خشکسالي‌هاي پنج سال اخير و بارندگي صفر در سال جاري، شرايط به اين شکل شده است. وضعيت خيلي خوب نيست.حجم فعلي ذخاير سد‌هاي تهران براي عبور ايمن از ماه‌هاي پيش‌رو، کافي نيستدر همين حال سخنگوي صنعت آب کشور با هشدار نسبت به تشديد کم‌بارشي پاييزه در سراسر کشور به‌ويژه در استان تهران، اعلام کرد: حجم فعلي ذخاير سدهاي تهران براي عبور ايمن از ماه‌هاي پيش‌رو کافي نيست و در صورت تداوم کم‌بارشي، راهي جز افزايش 10 درصدي مديريت مصرف آب وجود نخواهد داشت.عيسي بزرگ‌زاده با اشاره به تحقق پيش‌بيني‌ها درباره کم‌بارشي پاييزه گفت: متأسفانه همان‌طور که پيش‌بيني شده بود، در بيشتر نواحي کشور با کم‌بارشي شديد و در تهران تقريباً با بي‌بارشي مواجه شده‌ايم. به همين دليل منابع آبي و روان‌آبي که در سال‌هاي نرمال وارد سدهاي ما مي‌شد، هم‌اکنون در اختيار نيست.وي افزود: اين وضعيت در برخي نقاط کشور، به‌ويژه تهران، از شدت بيشتري برخوردار است و حجم فعلي منابع موجود در سدهاي تهران به‌هيچ‌وجه کفايت لازم براي عبور ايمن و مطمئن از ماه‌هاي آينده را ندارد؛ بنابراين تدوين و اجراي اقدامات ويژه در اين خصوص ضروري است.سخنگوي صنعت آب کشور با اشاره به فرض بدبينانه وزارت نيرو براي عبور از شرايط کم‌آبي در ماه‌هاي پيش‌رو گفت: براساس اين فرض، ناچار هستيم 10 درصد بيش از گذشته مديريت مصرف را اعمال کنيم تا رفاه آبي شهروندان تهراني با مشکل مواجه نشود و تأمين آب پايدار براي استان‌هاي تهران و البرز دچار اختلال نگردد.بزرگ‌زاده ميزان مصرف فعلي آب در محدوده استان تهران را 33.5 مترمکعب بر ثانيه اعلام کرد و افزود: از اين مقدار، حدود 16 مترمکعب بر ثانيه از منابع زيرزميني و 17.5 مترمکعب بر ثانيه از منابع سطحي تأمين مي‌شود. ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد حدود 7.5 مترمکعب بر ثانيه از سد طالقان و نزديک به 7 مترمکعب بر ثانيه از ورودي بهنگام سدهاي لتيان، ماملو، لار و اميرکبير تأمين مي‌شود و در مجموع، با کمبود حدود 3 مترمکعب بر ثانيه مواجه هستيم و بايد از طريق مديريت مصرف جبران شود. بزرگ‌زاده گفت: در صورت عدم تحقق اهداف تعيين‌شده در زمينه مديريت مصرف، ناچار به اعمال محدوديت‌هاي بيشتر در توزيع آب خواهيم بود که البته اين اقدامات با اطلاع‌رساني قبلي انجام مي‌شود.ذخيره سدهاي مشهد به کمتر از 3 درصد رسيدهمديرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد، گفت: ذخيره آب سدهاي مشهد هم‌اکنون به کمتر از سه درصد رسيده‌ و گرچه در فصل سرد ميزان مصرف آب نسبتاً پايين است، اما شرايط فعلي نشان مي‌دهد که مديريت مصرف آب ديگر صرفاً يک توصيه نيست، بلکه يک اجبار است. حسين اسماعيليان در خصوص بارندگي‌هاي استان، گفت: کل بارندگي‌هاي شهرستان مشهد تاکنون تنها 0.4 ميلي‌متر ثبت شده، درحالي که سال گذشته اين رقم حدود 27 تا 28 ميلي‌متر بوده و ميانگين بلندمدت دوره مشابه نيز حدود 14 ميلي‌متر بوده‌ است.وي گفت: اولويت اصلي ما در اين شرايط، مديريت مصرف توسط شهروندان است، که بتوانيم حداقل يک تا دو ماه آينده را بدون مشکل تأمين آب پشت سر بگذاريم و اميدوار باشيم که بارندگي‌هاي پايان سال کمک‌کننده باشد. اسماعيليان درخصوص ميزان مصرف فعلي و ضرورت صرفه‌جويي مردم، گفت: مصرف آب مشهد در شرايط فعلي حدود 8000 ليتر بر ثانيه است. از اين ميزان، حدود 1000 تا 1500 ليتر بر ثانيه از سدها تأمين مي‌شود. اگر مردم بتوانند 20 درصد صرفه‌جويي داشته‌باشند، به نظر مي‌رسد بتوانيم بدون نياز به جيره‌بندي يا قطع آب شرايط را مديريت کنيم.وي افزود: صرفه‌جويي 20 درصدي مردم سبب مي‌شود با حداقل منابع آبي، عمدتاً از منابع آب زيرزميني بتوانيم نياز شهروندان را تأمين کنيم. در غير اين صورت، در ماه‌هاي آينده ممکن است با محدوديت جدي آب مواجه شويم. مديرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد درخصوص برخورد با مشترکين پرمصرف، گفت: مشترکيني که مصرف بالايي دارند، مطابق مصوبات قرارگاه پايش آب مشهد در صورت ادامه مصرف بالا با قطع آب مواجه خواهند شد. اخطارها و تذکرات لازم نيز قبلاً به اين مشترکين داده شده‌ و در صورت عدم رعايت، اقدام عملياتي صورت خواهد گرفت.اسماعيليان تصريح کرد: تمامي شهروندان مشهدي بايد مديريت مصرف آب را در اولويت خود قرار دهند که بتوانيم با اين منابع محدود، شرايط بحراني را پشت سر بگذاريم و از جيره‌بندي و قطع آب جلوگيري کنيم.ميزان ذخيره سد بافت استان کرمان، به کمتر از 12 درصد رسيدهمدير امور آب و فاضلاب شهرستان بافت گفت: با توجه به عدم بارندگي در حوزه سد بافت، ميزان ذخيره سد به کمتر از 12 درصد رسيده است. محمدجلال اشرف‌زاده گفت: با توجه به شرايط کنوني، طبق قانون تامين آب تنها محدود به شرب است و براي ساخت و ساز امتيازي واگذار نمي‌شود.وي با اشاره به کاهش بارندگي‌ها و وضعيت نگران‌کننده منابع آبي در شهرستان بافت افزود: براي اعمال برنامه‌هاي صرفه‌جويي در آب طبق بند 457.1 آيين نامه عملياتي و شرايط عمومي تعرفه‌هاي آب و فاضلاب، شرکت آبفا با توجه به شرايط موجود مسئوليتي در قبال تامين آب براي ساخت و ساز در شهرهاي بافت، بزنجان و رابر ندارد. اشرف‌زاده ادامه داد: اين امر همچنين شامل روستاهايي است که از سد شهيد سليماني بافت تأمين آب مي‌شوند و از 17 آبان از واگذاري امتياز براي ساخت و ساز ممانعت مي‌شود.ايران اکنون خشک‌ترين دوره 50 سال اخير را سپري مي‌کندبه گفته رئيس مرکز ملي اقليم و مديريت بحران خشکسالي در کوتاه‌مدت، چشم‌انداز روشني براي بارش مؤثر وجود دارد. پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد که تا 10 روز آينده سامانه بارشي مؤثري از ايران عبور نمي‌کند.احد وظيفه درباره آخرين وضعيت خشکسالي ابتدا بر شدت اين وضعيت تأکيد کرد و توضيح داد: شرايط حال حاضر «خشکسالي شديد»، «تنش آبي» و «بحران تأمين منابع آب» است؛ بحراني که کلان‌شهرهايي نظير تهران، تبريز، مشهد، اراک و کرج را بيش از ساير نقاط تحت فشار قرار داده است.وي در پاسخ به اين پرسش که آيا ايران کم‌آب‌ترين سال يک قرن اخير را تجربه مي‌کند يا خير؟ توضيح داد: خشکسالي فعلي يکي از شديدترين دوره‌هاي خشک ثبت‌شده است. داده‌هاي هواشناسي از فروردين 1404 تا آبان‌ ماه جاري نشان مي‌دهد که ايران اکنون خشک‌ترين دوره 50 سال اخير سپري مي‌شود.رئيس مرکز ملي اقليم و مديريت بحران خشکسالي ضمن بيان اينکه به داده‌هاي مشاهده شده و آمار دقيق بايد اتکا کرد، گفت: با توجه به سابقه آماري بلندمدت، مي‌توان خشکسالي فعلي پايتخت را در بازه 60 سال گذشته بررسي کرد. بر اين اساس سال جاري خشک‌ترين سال تهران طي شش دهه اخير بوده است.وظيفه با اشاره به تمرکز جمعيتي در تهران و کرج و سرانه مصرف آب در اين مناطق گفت: امروزه افزايش جمعيت، تقاضا براي آب و در نتيجه فشار بر منابع در تهران و کرج نسبت به گذشته افزايش يافته است حتي با احتساب شهرهاي اطراف تهران و کرج، بيش از يک چهارم جمعيت کشور در همين پهنه سکونت دارند. اين شرايط درحاليست در تهران و کرج بر خلاف بسياري از استان‌ها، بيش از نيمي از منابع آبي صرف تأمين آب شرب مي‌شود. وي توضيح داد که کاهش بارش‌ها و افزايش مصرف، عمق بحران کم آبي را افزايش داده واست. در نتيجه اين روند، شکاف تأمين آب عميق‌تر شده است.رئيس مرکز ملي اقليم و مديريت بحران خشکسالي با تأکيد بر اينکه امروز بسياري از سدها در استان‌هايي مانند تهران، آذربايجان غربي،‌آذربايجان شرقي، خراسان شمالي،‌ خراسان جنوبي و خراسان رضوي و مرکزي در وضعيت نگران‌کننده قرار دارند، گفت: آمارها نشان مي‌دهد ذخاير برخي سدها تک‌رقمي شده است و منابع آب سطحي پاسخ‌گوي نياز جمعي نيستند. در اين شرايط فشار مصرف آب به منابع آب زيرزميني منتقل مي‌شود اين حاليست که منابع آب زيرزميني براي استفاده بلندمدت پايدار نيستند.وي ادامه داد: در شرايطي که آب‌هاي سطحي کاهش يافته‌اند، به نظر مي‌رسد ازسويي اتکا به منابع آب زيرزميني شدت گرفته و ازسويي ديگر نيز در کوتاه‌مدت مديريت برق و آب نيز تحت تأثير قرار گرفته است؛ با اين حال اين موارد از جمله جزئياتي محسوب مي‌شود که متولي تشريح آن وزارت نيروست.رئيس مرکز ملي اقليم و مديريت بحران خشکسالي درباره وضعيت پيش‌رو گفت: در کوتاه‌مدت، چشم‌انداز روشني براي بارش مؤثر وجود دارد. پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد که تا 10 روز آينده سامانه بارشي مؤثري از ايران عبور نمي‌کند البته اين موضوع منحصر به ايران نيست و شامل اغلب کشورهاي خاورميانه نيز مي‌شود.وظيفه با بيان اينکه در بلندمدت مي‌توان به بهبود نسبي شرايط اميدوار بود، گفت: نيمه دوم آذرماه تقويت سامانه‌هاي بارشي مورد انتظار است همچنين به نظر مي‌رسد وضعيت بارش در دي‌ و بهمن‌ماه بهتر از سال گذشته و در حد شرايط نرمال باشد. آخرين شبيه‌سازي و پيش‌بيني مدل‌هاي عددي نشان مي‌دهند که ناهنجاري بارش در فصل زمستان به شرايط نرمال ميل مي‌کند. به گفته وي با توجه به اينکه بخش عمده بارش‌هاي فلات ايران در زمستان رخ مي‌دهد. اين دوره مي‌تواند نقش تعيين‌کننده‌اي در شرايط آب و هوايي کشور ايفا کند.وظيفه با اشاره به پيش‌بيني‌ بارش کشور طي زمستان گفت: نقشه‌هاي پيش‌بيني فصلي هواشناسي نشان مي‌دهند که براي حوضه‌هاي غرب تا جنوب غرب کشور، احتمال بارش‌هاي نرمال يا حتي فراتر از نرمال وجود دارد. با اين‌حال نبايد بيش از حد به اين پيش‌بيني‌ها خوش‌بين بود زيرا پيش‌بيني‌هاي فصلي با احتمالات و عدم قطعيت همراه هستند و همواره ريسک شرايط بد را نيز بايستي لحاظ کرد. در مجموع وضعيت بارش در فصل زمستان حداقل به‌طور موقت مي‌تواند شرايط خشکسالي را کاهش دهد و انتظار مي‌رود بارش‌ اغلب مناطق، به شرايط نرمال فصل زمستان نزديک باشد.رئيس مرکز ملي اقليم و مديريت بحران خشکسالي افزود: مدل‌هاي عددي بيشتر زمستاني نرمال تا متوسط را نشان مي‌دهند و تحقق اين شرايط مي‌توان به کاهش تنش آبي منجر شود. به گفته وي بارش‌هاي اصلي استان‌هايي مثل بوشهر و خوزستان به طور معمول در زمستان رخ مي‌دهد و پاييز سهم چنداني در بارش سالانه اين مناطق ندارد بنابراين زمستان مناسب مي‌تواند بخشي از فشار کم‌آبي را جبران کند.وظيفه در ادامه با اشاره به لزوم بازنگري در برنامه‌ريزي‌ها و مديريت شرايط کم آبي تأکيد کرد حتي با تحقق فرض خوش‌بينانه نيز مشکل کم آبي و خشکي حل نمي‌شود و با گذران يک زمستاني خوب، تنش آبي ادامه خواهد داشت و تنها از وضعيت فوق‌ بحراني فعلي فاصله خواهيم گرفت.وظيفه به بررسي ساختارهاي کلان مديريتي مرتبط با آب پرداخت و گفت: مسئله آب ديگر چالش مقطعي نيست و بر همين اساس برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت کشور بايد با محوريت آب و ظرفيت اقليمي هر منطقه صورت گيرد. اين برنامه‌ها بايد موضوعاتي مانند کشاورزي، توسعه شهرها، تعيين سکونتگاه‌ها و حتي جانمايي صنايع را شامل شود.