کنگره بين‌المللي مرحوم آيت‌الله (ميرزا) محمدحسين نائيني پنج شنبه اول آبان ماه در مدرسه علميه امام کاظم(ع) آغاز به کار کرد و قرار است 6 و 8 آذرماه سال جاري در نجف اشرف و کربلاي معلي برگزار گردد. در اين مراسم، موسوعه 41 جلدي آثار مرحوم آيت‌الله نائيني که شامل مباحث فقهي و اصولي، استفتائات، تقريرات و انديشه سياسي مرحوم آيت‌الله نائيني به همراه 6 جلد از مقالات همايش، با حضور حضرت آيت‌الله سبحاني و حجت‌الاسلام والمسلمين شهرستاني نماينده حضرت آيت‌الله سيستاني در ايران رونمايي شد. در ابتداي اين مراسم سخنان رهبر انقلاب اسلامي در ديدار با اعضاي دست اندرکار کنگره بين‌المللي آيت‌الله نائيني پخش شد که اظهار داشتند: يکي از کارهاي بسيار پسنديده حوزه علميه قم همين بزرگداشتي است که حقّاً جاي آن خالي بود. مرحوم آقاي نائيني يک روزي فضاي نجف را پُر کرده بود از حرف و فکر خود، بعد بکلّي ايشان از حوزه کار و فکر و اشتهار علمي تقريباً متروک ماند و کمتر به ايشان پرداخته شد. ايشان با بيان اين که مرحوم آقاي نائيني بي‌شک يکي از استوانه‌هاي رفيع حوزه کهن نجف است، افزود: خصوصيت مهمّ ايشان در جنبه تخصّصي ايشان که همان علم فقه و بخصوص اصول است، «شاکله‌سازي» است؛ يعني ايشان مباني اصولي را با يک شاکله جديدي، با يک فکر نويي، با يک نظم نويني، با مقدّمه‌سازي‌هايي درباره هر مطلب بيان ميکنند. اين در کتابها و آثار فقها و اصوليينِ قبل از ايشان کمتر ديده شده است.
حضرت آيت‌الله خامنه‌اي با ابراز اين که به نظر من يکي از خصوصيات مهمّ مرحوم آقاي نائيني، تربيت شاگرد است، اضافه کردند: به نظرم تقريباً همه مراجع موجود آن روز نجف شاگردهاي ايشان بودند؛ از آقاي خويي و مرحوم آقاي حکيم و مرحوم آسيد عبدالهادي و ديگراني که حالا آن وقت و آن زمان بودند، [مثل] مرحوم آميرزا باقر زنجاني، يا آشيخ حسين حلّي، مرحوم آميرزا حسن بجنوردي و ديگران، اين بزرگان و برجستگان همه شاگردهاي آقاي نائيني بودند.
از نظر ايشان نائيني يک نقطه شخصيت استثنائي دارد که هيچ کدام از مراجع اخير ما اين نقطه را ندارند و آن به‌اصطلاح انديشه سياسي است. انديشه سياسي غير از گرايش سياسي است. بعضي‌ها گرايش سياسي داشتند. مرحوم آقاي آخوند، مرحوم آشيخ عبدالله مازندراني و ديگراني که بودند، اينها گرايش سياسي داشتند. آن وقت حتّي در بين طلبه‌ها گرايش سياسي وجود داشت امّا گرايش سياسي، علاقه سياسي، حتّي حرف زدن سياسي، يک حرف است، انديشه سياسي يک حرف ديگر است. آقاي نائيني انديشه سياسي داشت، فکر سياسي داشت. اين تنبيه‌الاُمّة واقعاً مظلوم واقع شده. خدا رحمت کند مرحوم آقاي طالقاني را که اين کتاب را تجديد چاپ کردند وَالّا آن چاپ قبلي اين کتاب که شنيديم معروف است که جمع کرده بودند، آن يک چاپ خيلي منحطّ عقب‌مانده‌اي بود. ايشان چاپ کردند و پاورقي زدند و کارهايي مانند اينها کردند. ولي تا الان هم اين کتاب هنوز همچنان مهجور است درحالي که کتاب مهمّي است.
ايشان افزودند: شما ملاحظه کنيد که ايشان حکومتي را ترسيم ميکنند و به‌اصطلاح ارائه ميدهند به عنوان انديشه سياسي، که اوّلاً حکومت است، قدرت است؛ ثانياً منبعث از مردم است، مردم انتخاب ميکنند؛ ثالثاً منطبق بر مفاهيم ديني و احکام الهي و شرعي است يعني بدون آن معني ندارد؛ يعني يک حکومت اسلامي و مردمي. اگر چنانچه بخواهيم به تعبير امروز اين حکومت اسلامي و مردمي را بيان کنيم، ميشود «جمهوري اسلامي». «جمهوري» [يعني] مردمي است، «اسلامي» هم اسلامي است. البتّه ايشان هيچ نزديک به اين‌جور تعبيرات نميشوند و [اين‌جوري] بيان نميکنند لکن حرف [ايشان] اين است که حکومتي تشکيل ميشود با يک عدّه‌اي از متدينين و مردم صالح و مؤمن، با انتخاب مردم و با نظارت شديد مردم؛ و مسئولين هر بخشي معين ميشوند که پاسخگو هستند و بايد به سؤالات جواب بدهند، و آن مبعوثان هم بايد قانون وضع کنند، و اين قانون هم بدون رعايت علماي دين اعتبار ندارد. حرفهاي ايشان اين است. اين مسئله خيلي مهمّي است.
سپس حضرت آيت‌الله سبحاني در اين همايش به ايراد سخنراني پرداختند و اظهار داشتند: هدف از برپايي اين همايش، تکريم يک عالم بزرگوار و مرجع عاليقدري است که در طول عمر خود خدمات ارزنده‌اي به جامعه علمي و شيعي بلکه اسلامي اهدا کرده است. اما اين ميوه شيرين از درخت پربار نجف اشرف چيده شده است. اين تکريم اتفاقا مقارن است با هزارمين سال تأسيس حوزه علميه نجف. ايشان افزودند: شخصيت آيت‌الله نائيني به قدري بزرگ است که نياز به ثنا ندارد بلکه ما نياز داريم ابراز ارادت کنيم. کتاب «تنبيه الامه و تنزيل الملة» ميرزاي نائيني در سال 1327 قمري چاپ شده است و مرحوم خراساني و شيخ عبدالله مازندراني بر آن تقريظ نوشتند. ايشان از مرحوم نائيني به عنوان قليل الکتابة نام برد و در عين حال گفت: شاگردان ميرزاي نائيني توانستند افکار او را به بهترين وجه نقل کنند. ايشان در بخش ديگر سخنان خود به جنبه‌هاي معنوي و تقوايي ميرزاي نائيني پرداخته و افزودند: عصمت مولود علم است وهرچه علم انسان به خدا بالاتر و برتر باشد اين حالت به او دست مي‌دهد. شايسته است که مرحوم آيت‌الله نائيني نمونه و الگويي براي ما و بزرگتر از ما باشد که همگي از اجداد بزرگوار خودشان بهره بگيرند.
ايشان مواضع سياسي ميرزاي نائيني را هم مورد توجه قرار داد و گفتند: مواضع سياسي ميرزاي نائيني کمتر گفته شده است. ايشان کتاب تنبيه الامة را در سال 1327 قمري نوشتند، بعدها کناره‌گيري کرد. متجددين در نظام سابق، اين رابراي ميرزا نقطه ضعف گرفتند که چون مشروطه را ايجاد کرد و بعد عقب نشيني کرد درحاليکه شيخ از مشروطه ابدا کنار نرفت. مشروطه را در کتاب تنبيه الامة آغاز کرد و در اين موضع که نسبت به مسائل سياسي نبايد دور باشد برنگشت.
حضرت آيت‌الله سبحاني تصريح کردند: در سال 1340 در عراق بنا بود براي مجلس راي گيري کنند. اين مجلس به صلاح انگلستان بود. مرحوم ميرزا تحريم ميکنند. بنابراين از کساني که مي‌خواستند مشروطه را از دين تهي کنند دوري جستند و الا اساس مسائل را پذيرفته بودند.
حجت الاسلام اعرافي مدير حوزه‌هاي علميه سخنران بعدي اين مراسم بود که گفت: اين جلسه، نه‌تنها يادواره‌اي براي بزرگداشت ميرزا نائيني، بلکه مجمعي براي تأمل در ميراث فکري، فقهي و تمدني اوست؛ شخصيتي که در تاريخ انديشه اسلامي، از پايه‌گذاران تفکر اصلاحي در نسبت ميان دين، عقل و سياست به‌شمار مي‌آيد. وي ابراز اميدواري کرد برگزاري چنين کنگره‌هايي به تداوم نهضت علمي حوزه و معرفي دقيق انديشه‌هاي تمدن‌ساز علماي شيعه منجر شود. اين گردهمايي‌ها بايد به بازخواني و بازآفريني عالمانه آثار بزرگان بينجامد و پيام‌هاي ماندگار آنان را براي نسل امروز و آينده حوزه و جهان اسلام بازتاب دهد.
مدير حوزه‌هاي علميه گفت: حقيقتاً ميرزاي نائيني نماد عقلانيت مجاهدانه و فقيه سياست‌ورز در روزگار بحران است و بازگشت به انديشه ايشان به معناي بازگشت به عقلانيت، آزادي و معنويت در چارچوب دين است.
