کنگره بين‌المللي ميرزاي نائيني روز پنجشنبه در مدرسه امام موسي کاظم عليه‌السلام قم با پخش بيانات رهبر انقلاب در ديدار دست‌اندرکاران اين همايش بين‌المللي و با حضور طلاب، فضلا، جمعي از اعضاي جامعه مدرسين حوزه علميه قم و برخي از اعضاي مجلس خبرگان رهبري آغاز به کار کرد.حضرت آيت‌الله خامنه‌اي در اين ديدار، علامه نائيني را از استوانه‌هاي رفيع علمي و معنوي حوزه کهن نجف خواندند و در بيان ابعاد شخصيتي ايشان گفتند: از جنبه تخصصي، خصوصيت برجسته مرحوم نائيني، شاکله‌سازي در علم اصول بر مبناي نظم فکري و علمي و نوآوري‌هاي قوي و پر تعداد ايشان است.رهبر انقلاب، تربيت شاگردان برجسته را از ديگر ويژگي‌هاي علامه نائيني برشمردند و خاطرنشان کردند: خصوصيت برجسته ديگر که ايشان را در بين مراجع به شخصيتي استثنايي تبديل مي‌کند برخورداري از انديشه سياسي است که در کتاب ارزشمند و مهجور «تنبيهُ الاُمة» انعکاس يافته است.حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، اعتقاد به تشکيل حکومت اسلامي بر پايه ولايت در مقابل استبداد را از ارکان انديشه سياسي علامه نائيني خواندند و افزودند: براساس انديشه سياسي مرحوم نائيني، حکومت و همه مسئولان آن بايد تحت نظارت ملي و پاسخگو باشند که لازمه آن تشکيل مجلس مبعوثان با برگزاري انتخابات به منظور نظارت و قانون‌گذاري است و اعتبار قوانين اين مجلس نيز منوط به تأييد فقها و علماي برجسته ديني است.ايشان چارچوب مورد نظر علامه نائيني يعني تشکيل حکومتي اسلامي و مردمي را به تعبير امروزي همان جمهوري اسلامي خواندند و در خصوص علت جمع‌آوري کتاب «تنبيهُ الاُمة» به دست خود ميرزاي نائيني گفتند: مشروطه‌اي که مرحوم نائيني و علماي نجف از آن حمايت کردند در واقع حمايت از برقراري حکومت عدالت و رفع استبداد بود و با آنچه انگليسي‌ها در ايران به نام مشروطه ايجاد کردند که به اختلافات و وقايعي همچون به‌دار کشيدن مرحوم شيخ فضل‌الله نوري منتهي شد، متفاوت بود.در اين ديدار، حجت‌الاسلام اعرافي مدير حوزه‌هاي علميه گزارشي از برنامه‌ها و فعاليت‌هاي همايش بين‌المللي بزرگداشت علامه نائيني بيان کرد.آيت‌الله نائيني نماينده يک امت در علم و عمل و مکتب‌ساز حوزه‌ها استآيت‌الله جعفر سبحاني نيز در مراسم افتتاحيه کنگره بين‌المللي ميرزاي نائيني که در مدرسه علميه امام کاظم(ع) در قم برگزار شد، با بيان اينکه هدف از برگزاري اين جلسه تکريم عالمي بزرگ و مرجع عاليقدر است که خدمات ارزنده‌اي به تشيع و جامعه اسلامي ارائه کرده، افزود: مرحوم نائيني ثمره حوزه علميه نجف بود و حوزه نجف در سال 447 قمري تأسيس شد و اکنون بيش از هزار سال از شکل‌گيري آن مي‌گذرد.وي با طرح پرسشي درباره وضعيت نجف قبل از مهاجرت شيخ طوسي، گفت: نجف قبل از شيخ طوسي يک شهرک جامع‌الجهات بود و شواهد تاريخي متعدد اين امر را اثبات مي‌کند و از جمله، ابن‌حجاج بغدادي در حرم حضرت علي(ع) اشعاري سروده و عبدالکريم ابن طاووس گزارش کرده که عضدالدوله در سال 1371 قمري به نجف رفت و به فقها و مجاوران کمک مالي کرد، که نشان از وجود نظام اجتماعي و علمي مستحکم در آن زمان دارد.آيت‌الله سبحاني افزود: کتابخانه شيخ طوسي در نجف اهميت بالايي داشت و مرحوم نائيني از اين ظرفيت بهره برد تا آثار علمي بزرگي توليد کند و از جمله نگارش کتاب «تنبيه الامه» که توسط مرحوم خراساني و شيخ عبدالله مازندراني تقرير شد و در ميان فقها به‌عنوان کاري از صفوه علما و مجتهدين شناخته شد.آيت‌الله سبحاني با اشاره به مراحل زندگي مرحوم نائيني گفت: وي در نائين، سامراء و نجف تحصيل و فعاليت داشت و در فقه و اصول نوآوري‌هاي چشمگيري داشت و در عرصه سياسي نيز فعال بود و اهل کناره‌گيري نبود و نائيني تحصيلات مقدماتي را تا سال 1293 قمري در نائين گذراند و سپس به اصفهان رفت و از استاداني همچون شيخ محمدباقر و ابوالمعالي کلباسي بهره برد.وي افزود: بعد از ده سال تحصيل در اصفهان، مرحوم نائيني عازم عراق و سامراء شد و تحت تربيت و کاتب مرحوم ميرزاي شيرازي قرار گرفت و پس از وفات وي تا سال 1314 قمري در اين شهر ماند و سپس به نجف مهاجرت کرد و تا پايان عمر در آنجا اقامت داشت.آيت‌الله سبحاني با اشاره به ديدگاه امام خميني(ره) درباره علامه نائيني گفت: حضرت امام (ره) فرمودند مطالعه کتاب نائيني ارزشمند است، اما شاگرد ايشان آنچه استاد بيان کرده بود، بهتر تقرير کرده است و مرحوم نائيني رساله‌اي در ترتب و تزاحم نوشت که پيش از او کسي به اين شکل آن را ارائه نکرده بود.وي در توضيح ويژگي‌هاي اخلاقي و علمي مرحوم نائيني گفت: مرحوم تهراني وي را فردي صالح، نقي و با تقوا معرفي کرده و گفته شده عصمت، محصول علم است و هرچه دانش شخص بيشتر باشد، فاصله او از خطا و گناه نيز بيشتر است و نائيني با حساسيت نسبت به اوضاع کشور، هرچند از برخي سياست‌ورزان فاصله گرفت، اما نسبت به مسائل اجتماعي و ديني بي‌تفاوت نبود و در سال 1340 قمري نسبت به تحريم انتخابات مجلس شوراي اسلامي فتوا داد.آيت‌الله سبحاني درباره ابداعات علمي نائيني بيان کرد: وي کليدهايي براي حل مسائل علمي و فقهي ايجاد کرد و معتقد بود احکام شرعي، قضاياي حقيقي هستند و مرحوم نائيني حافظه‌اي بسيار قوي داشت و مي‌توان او را از حفاظ قرآن دانست.وي با بهره‌گيري از تدريس مرحوم ميرزاي شيرازي و مرحوم فشارکي و همچنين مطالعات فلسفي نزد مرحوم جهانگيرخان، افکار نو و گسترده‌اي داشت و نسبت به شاگردان خود احترام زيادي قائل بود.آيت‌الله سبحاني در پايان تأکيد کرد: قرآن کريم ابراهيم را يک امت معرفي کرده است، اگرچه مرحوم نائيني فردي واحد بود، اما آثار و تأليفات متعدد او نشان مي‌دهد وي به واقع نماينده يک امت در عرصه علم و عمل بود و ميراث علمي و سياسي او همچنان محور پيوند حوزه‌ها و جامعه اسلامي است.محمدحسين نائيني ملقب به شيخ الاسلام (زاده 26 خرداد 1239 (27 ذيقعده 1276 قمري) در نائين - درگذشته 24 مرداد 1315 (26 جمادي‌الاول 1355 قمري) در نجف) مجتهد و مرجع تقليد شيعه بود که بعد از درگذشت فتح‌الله غروي اصفهاني، مرجعيت عامه شيعه را برعهده داشت. او با نوشتن رسالهٔ تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله نقش مهمي در تثبيتِ نظري جنبش مشروطه انجام داد.
