دين حق از منظر قرآن يک دين است و آن هم «دين اسلام» است. اگرچه همه پيامبران مردم را به توحيد و خداشناسي و تسليم در برابر خداي متعال دعوت کرده‌اند، ولي تعليمات آنان با نام اسلام شهرت نيافت. دين الهي و حق در سير تکاملي از آدم تا خاتم، سرانجام به دين جامع جهاني و جاودان اسلام رسيد. با تعليمات آخرين پيامبر خدا حضرت محمد صلي‌الله عليه وآله وسلم درجه اعلي و نهايي دين به جهانيان ارائه شد و اين دين کامل و جامع ازسوي خدا و پيامبر و امامان، شريعت و «دين اسلام» ناميده شد و پيروان اين آخرين پيامبر خدا «مسلمان» شناخته شدند. توحيد، نبوت، امامت، عدل الهي و معاد، اصول دين اسلام است و کسي که اين اصول را باور دارد، مسلمان است. علاوه بر اعتقادات اسلامي که در قرآن و حديث براي اسلام و مسلماني آمده است، در اصول اخلاقي نيز صفات و سجاياي لازم براي اسلام و مسلماني بيان شده است.
آيين مسلماني در کلام پيامبر(ص)
در کلام رسول‌الله(ص) هم اصول اعتقادات و هم اصول اخلاقي دين اسلام معرفي و تبيين شده است. از طرفي عقايدي که هر مسلمان بايد با دليل بپذيرد تا مسلمان ناميده شود و از طرف ديگر اخلاقي که هر مسلمان بايد به آن آراسته شود، در گفتار پيامبر خدا آموزش داده شده است.در اين پژوهش بخشي از «اخلاق مسلماني» و آيين و آداب مسلمان بودن براساس احاديث نبوي تبيين و به اين پرسش اساسي پاسخ داده مي‌شود که براساس کلام پيامبر اسلام(ص) آيين مسلماني چيست و مسلمان کيست؟
سلامت زبان و دست
زبان و دست، ابزار گناهان و به ويژه ظلم و خيانت به ديگران و آزار آنان است. با زبان و دست انواع مفاسد و تبهکاري‌ها روي مي‌دهد. پيامبر گرامي اسلام(ص) فرموده اند: المسلم من سلم المسلمون من لسانه و يده مسلمان کسي است که مسلمانان از زبان و دست او سالم و آسوده‌اند. زبان، پاک از گناه و انحراف و رذايل اخلاقي و دست پاک از فساد و ظلم و گناه و آلودگي‌هاي رفتاري، نشانه اخلاق مسلماني است. موضوع سلامت زبان و دست از انحرافات و ضرورت آسودگي مسلمانان از زبان و دست هر مسلمان، آثار و منافع فراواني براي جامعه اسلامي دارد و عامل توسعه اخلاقي و معنوي و ملاک برتري اخلاقي مسلمانان به جهانيان است. از اين رو پيامبر خدا(ص) در حديثي ملاک اصلي رتبه بندي‌هاي درون جامعه اسلامي و معيار کسب مدارج اسلامي را همين سلامت زبان و دست دانسته و فرموده‌اند: افضل المسلمين من سلم المسلمون من لسانه و يده (کنزالعمال، ج1، ص89، حديث 747) بهترين مسلمانان کسي است که مسلمانان از زبان و دست او سالم و آسوده باشند. تامل و دقت در کارهاي زشتي که مي‌تواند از زبان و دست پديد آيد و بررسي کارکردهاي زيان بار آن، ابعاد خطرات ناسالم بودن زبان و دست را آشکار مي‌کند.
اخوت و دوري از ظلم و ناسزاگويي
«ظلم» از گناهان بزرگ و از نظر عقل و شرع قبيح است. شتم و بدگويي و دشنام و ناسزاگويي نيز آسايش و آرامش و بهداشت رواني انسان‌ها را به هم مي‌ريزد. احياي روح برادري و رهايي از انواع ظلم به ويژه ظلم اخلاقي و مهار ناسزاگويي، سازنده بهداشت رواني فرد و جامعه اسلامي است. پيامبر اعظم(ص) در تعريف و توصيف ويژگي‌هاي مسلمان فرموده اند: المسلم اخوالمسلم لايظلمه و لايشتمه(همان، ص89، حديث 742 * ميزان الحکمة، ج 4، ص521، حديث 8778). مسلمان برادر مسلمان است، به او ستم نمي‌کند و او را دشنام نمي‌دهد و ناسزا نمي‌گويد. در اين حديث نبوي مسلمانان به يک صفت زيباي ثبوتي از آيين مسلماني که «اخوت» و برادري اسلامي است سفارش شده‌اند و از دو صفت زشت سلبي در آيين مسلماني که «ظلم» و «شتم» است، بازداشته شده‌اند.
برادري و پرهيز از خيانت و دروغ
خيانت ورزي و دروغ گويي و خذلان و سرباززدن از ياري يکديگر و همياري و همکاري، مانع اتحاد و مهرورزي و تعالي و تکامل جامعه اسلامي است. پيامبر خدا(ص) فرموده اند: المسلم اخ المسلم لايخونه و لايکذبه و لايخذله(همان، ص89، حديث 744). مسلمان برادر مسلمان است، به او خيانت نمي‌کند و به او دروغ نمي‌گويد و از کمک و ياري او سرباز نمي‌زند.روشن است خيانت و دروغ اعتماد را از بين مي‌برد و در نتيجه مسلماناني که به هم اعتماد ندارند يکديگر را ياري نمي‌کنند و با خوار و ذليل شدن آحاد جامعه اسلامي، اعصاب و روان آنان به هم مي‌ريزد و افسردگي و شکنندگي زيان بار روي خواهد داد.
آيينه مسلمان
مسلمانان بايد «آيينه» يکديگر باشند. از طرفي ارزش‌ها و فضيلت‌هاي او را ببيند و به آن‌ها روي آورد، او را تشويق کند و در خوبي‌ها او را اسوه خود قرار دهد و از او پيروي کند. از طرف ديگر زشتي‌ها و رذيلت‌ها و بدي‌هايش را نيز ببيند و خود از آن بدي‌ها گريزان باشد و دوري کند و به او هشدار دهد و او را نهي از منکر و راهنمايي کند. پيامبر اکرم (ص) در اين زمينه فرموده اند: المسلم مرآة المسلم فاذا راي فيه تنيثا فلياخذه (همان، ص89، حديث 739). مسلمان آيينه مسلمان است، زماني که در او چيزي ببيند پس بايد آن را اخذ کند و بگيرد.
اهتمام به امور مسلمانان و فريادرسي بيچارگان
مسلمانان جهان بايد به فکر يکديگر باشند، از مشکلات هم باخبر شوند و در رفع مشکلات به هم کمک کنند. پيامبر خدا حضرت محمد (ص)فرمودند: من اصبح لايهتم بامور المسلمين فليس متهم و من يسمع رجلا ينادي ياللمسلمين فلم يجبه فليس بمسلم (اصول کافي، ج 2، ص163). هر کس صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نيست و هر کس بشنود انساني از مسلمانان کمک مي‌خواهد و به داد او نرسد مسلمان نيست. مطابق اين حديث شريف نبوي دو گروه مسلمان نيستند گروه اول کساني که همه روزه و هميشه در انديشه گره گشايي از کار مسلمانان نيستند و به امور مسلمانان جهان بي‌توجهند و گروه دوم کساني که فرياد کمک خواهي و دادرسي انساني را بشنوند و به او پاسخ مثبت ندهند!«امور مسلمانان» واژه عامي است. هر مسلماني بايد به امور مسلمانان اهتمام ورزد. مشکلات و نيازهاي مسلمانان در ابعاد گوناگون اقتصادي و سياسي و فرهنگي در عبارت «امور مسلمانان» جاي دارد. هيچ گاه نبايد از امور مسلمانان غافل شد و اهتمام به امور مسلمانان بايد هميشگي و در برنامه روزانه هر مسلمان باشد. اين احاديث نبوي برنامه جامع سازندگي فردي و اجتماعي و آيين همبستگي اسلامي است و آيين مسلماني و اخلاق اسلامي جامعه مطلوب اسلامي را نشان مي‌دهد.
