در گراميداشت سالگرد رحلت آيتالله گلپايگاني
زندگي تحصيلي
فردا هجدهم آذرماه سالروز درگذشت مرحوم آيتالله العظمي سيد محمدرضا گلپايگاني (1316- 1414ق) از مراجع تقليد شيعه معاصر و از شاگردان مرحوم آيتالله العظمي شیخ عبدالکريم حائري يزدي، مؤسس حوزه علميه قم است. آيتالله گلپايگاني در 8 ذيالقعده سال 1316ق، در روستاي گوگد واقع در پنج کيلومتري گلپايگان به دنيا آمد. پدرش سيدمحمدباقر، روحاني بود و در آن ديار به امام شهرت داشت. او در سه سالگي مادر و در نُه سالگي پدرش را از دست داد. گلپايگاني دروس دوره «سطح» حوزه علميه را در گلپايگان نزد سيدمحمدحسن خوانساري برادر بزرگ آیتالله سيد احمد خوانساري و محمدتقي گوگدي گلپايگاني از شاگردان آخوند خراساني، خواند. سپس به اراک رفت و در درس حاج شيخ عبدالکريم حائري يزدي شرکت کرد. وي پس از چهار سال با مهاجرت شيخ عبدالکريم حائري به قم، به آنجا رفت و در مدرسه فيضيه ساکن شد. او پس از وفات مؤسس حوزه قم، به نجف رفت و به مدت سه ماه در درس آيتالله ضياءالدين عراقي و سيد ابوالحسن اصفهاني شرکت کرد. همچنين در زمان حضور هشتماهه آيات ميرزاي نائيني و سيدابوالحسن اصفهاني در قم، در درس آنها حضور يافت. او همچنين در قم در درس مرحوم آيتالله سيدحسين بروجردي هم حاضر ميشد. گلپايگاني همچنين در قم با مرحوم آيتالله سيد احمد خوانساري همبحث بود.
جايگاه علمي
آيتالله سيدمحمدرضا گلپايگاني در مقام علمي در دوره خود زبانزد بود به گونهاي که از استاد بزرگ خود آيتالله حاج شيخ عبدالکريم حائري يزدي اجازه اجتهاد و از آيات محمدرضا مسجدشاهي و شيخ عباس قمي اجازه روايت داشت. او همچنين جزء گروه استفتاء شيخ عبدالکريم حائري يزدي بود و آيتالله حائري يزدي مسئوليت تصحيح «کتابُ الصلاة» خود را به وي و آيتالله اراکي سپرد.
آيتالله گلپايگاني پس از فوت مرحوم آيتالله بروجردي در سال 1340ش، در کنار برخي ديگر از مراجع وقت از جمله امامخميني، مرجع تقليد شد و تا سال 1372ش به مدت 32 سال اين مرجعيت ديني را برعهده داشت. وي همچنين حدود 75 سال دروس حوزوي را تدريس کرد که شصت سال از آن درس خارج فقه و اصول بوده است. درس خارج وي را از درسهاي پررونق حوزه گزارش کردهاند.
تربيت شاگران مبرز زياد نيز از ديگر امتيازات اين مرجع تقليد ميباشد. آيات معزز مرتضي حائري يزدي، مرتضي مطهري، سيدمحمد حسيني بهشتي، سيد اسدالله مدني، محمد شريفرازي، محمد مفتح، علي قدوسي، يدالله دوزدوزاني، علياکبر فيض مشکيني، اکبر هاشمي رفسنجاني، عليپناه اشتهاردي، لطفالله صافي گلپايگاني، سيد محمدعلي علوي گرگاني، ناصر مکارم شيرازي، جعفر سبحاني و رضا استادي؛ از جمله شاگردان ايشان ميباشند که برخي از آنان نيز به شهادت رسيدند.
آثار علمي
از آيتالله گلپايگاني حدود چهل عنوان کتاب نيز منتشر شده است. برخي از اين کتابها نوشته خود او و برخي ديگر حاصل درسهاي وي است که توسط شاگردان نوشته شده است. آثار علمي آيتالله گلپايگاني در کتاب «کتابشناسي توصيفي آيتالله العظمي گلپايگاني»، معرفي شدهاند. الدُّرّ المَنضود في احکام الحدود، بُلغة الطالب في شرح المکاسب، اِفاضة العَوائد، تعليقاتٌ علي عُروةِالوُثقي، مَجمَع المسائل، رساله توضيحالمسائل و الهداية الي من لَهُ الولايه از جمله اين کتابها هستند.
عملکرد سياسي
آيتالله سيدمحمدرضا گلپايگاني با آنکه حکومت پهلوي را حکومتي نامشروع ميدانست، مبارزه آشکار با آن را به صلاح نميديد و تا حد امکان از فعاليتهاي سياسي پرهيز ميکرد. آبراهيميان در کتاب ايران بين دو انقلاب وي را مرجع تقليدي معرفي کرده که به دنبال سرنگوني حکومت نبوده و تنها در پي تعديل سياستهاي آن بوده است. بااينهمه گلپايگاني را فردي تأثيرگذار در نهضت امامخميني دانستهاند. او از سال 1341ش تا پيروزي انقلاب اسلامي ايران، در موارد بسياري با سياستهاي حکومت پهلوي مخالفت کرده است. در سال 1341ش همراه با ديگر مراجع تقليد چون آيات خوانساري، حکيم و مرعشي نجفي در تلگرافي به محمدرضا پهلوي، شاه ايران، مخالفت خود را با «لايحۀ اصلاحات ارضي» اعلام کرد. در همين سال او و ديگر مراجع تقليد، به شاه تلگراف زدند و «لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي» را مخالف قوانين شرعي اعلام کرد. آيتالله گلپايگاني همچنين در سال 1341ش، شرکت مردم در رفراندوم براي انقلاب سفيد را که به دستور محمدرضا پهلوي انجام ميشد، تحريم کرد.
تعطيلي دروس در اعتراض به واقعه فيضيه، صدور بيانيه دراعتراض به کشتار مردم در قيام پانزده خرداد و بازداشت امامخميني و برخي ديگر از روحانيون، احضار وزير دربار به قم درخصوص تبعيد امامخميني به ترکيه، تحريم عضويت در حزب رستاخيز که توسط محمدرضا پهلوي ترويج ميشد، دفاع از استقلال حوزه علميه در مقابل اقدام شاه براي تأسيس نهادهاي ديني دولتي، مخالفت با تغيير تاريخ هجري به شاهنشاهي، برگزاري مجلس ختم براي شهيد سيدمصطفي خميني بهرغم حساسيت حکومت پهلوي، سخنراني در جريان توهين به امامخميني در روزنامه اطلاعات و تعطيلي يکهفتهاي درسها در اعتراض به کشتار مردم در قيام 19 دي، ازجمله فعاليتهاي سياسي وي پيش از انقلاب اسلامي ايران بوده است. آيتالله گلپايگاني پس از وقوع انقلاب اسلامي ايران، از جمهوري اسلامي ايران حمايت کرد و با آن تعامل داشت و چندين نامه ميان ايشان و امامخميني در موضوعات مختلف رد و بدل شد. چنان که پس از رحلت امامخميني در خرداد 1368، ايشان با عزيمت به تهران بر پيکر امام نماز خواند.
خدمات فرهنگي و خيريه
تحول در نظام آموزشي حوزه علميه، تأسيس مجمع اسلامي لندن، دارالقرآن الکريم، مراکز درماني و بهداشتي مانند بيمارستان آيتالله گلپايگاني در قم، مدارس علميه و تأسيس مرکز مُعجَم المسائل الفقهية را ازجمله فعاليتهاي فرهنگي و خيريه آيتالله گلپايگاني برشمردهاند. به گفته پسر ارشد وي، استاد سيدجواد گلپايگاني، او با طراحي برنامههايي براي امتحانات طلاب، تأسيس مدارس حوزه به سبک جديد، احداث و بازسازي مدارس جهت سکونت طلاب، راهاندازي مرکز معجم فقهي براي پاسخگويي به نياز محققان تأثير بسياري در تحول نظام آموزشي حوزه داشته است.
تأسيس مجمع جهاني اسلام (Islamic Universal Association) در لندن در سال 1352ش/1974م، از ديگر فعاليتهاي فرهنگي وي است که به منظور ترويج دين اسلام و آشنايي با مذهب شيعه صورت گرفته است. دارالقرآن الکريم را نخستين مؤسسه قرآني ايران دانستهاند که از سال 1352ش در زمينه ترجمه، چاپ و نشر قرآن فعاليت ميکند و تشکيل موزه و کتابخانه تخصصي قرآن و گردآوري نسخههاي خطي و چاپي قرآن، ازجمله فعاليتهاي آن بوده است.
درگذشت
آيت العظمي سيدمحمدرضا گلپايگاني در 18 آذر سال 1372ش برابر با 24 جماديالثاني 1414ق در 98 سالگي در قم درگذشت. دولت وقت جمهوري اسلامي ايران، هفت روز عزاي عمومي و يک روز تعطيل اعلام کرد. پيکر وي نخست در تهران و سپس در قم تشييع شد و پس از نماز آيتالله لطفالله صافي گلپايگاني بر جنازهاش، در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد. آيتالله خامنهاي رهبر انقلاب در تشييع جنازه وي در تهران، شرکت کرد.
