۲۲
خرداد
۱۴۰۲
صفحه خبر: در سالیان اخیر ظهور شبکه‌های اجتماعی باعث شده بخش قابل ملاحظه‌ای از زندگی روزمره انسان‌ها و واقعیت‌های آن درحال انتقال به این پلتفرم‌ها شود.
شاید تا همین یک دهه پیش پیگیری تمام امور مشتریان از طریق شبکه‌های اجتماعی امری غیرممکن به نظر می‌رسید، اما امروزه بدل به عادتی رایج در میان کارآفرینان شده است. استفاده از شبکه‌های اجتماعی روز به روز در میان مردم بیشتر می‌شود. این امر اهمیت چنین پلتفرم‌هایی از نظر بازاریابی را نیز افزایش می‌دهد.
این شبکه‌ها امروزه هم بستر مهمی برای کسبوکارها هستند و هم بخشی از سرگرمی‌ها و تعاملات مردم در آن شکل می‌گیرد و همچنین، فضایی هستند برای کسب اخبار، اطلاعات و آموزش‌های مختلف.
60 درصد از کل کاربران اینترنت در جهان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. در ایران هم 54 درصد از مردم در شبکه‌های اجتماعی مختلف عضو هستند و حضور دارند. حضور پررنگ افراد در این پلتفرم‌ها شبکه‌های اجتماعی را تبدیل به فضای مهمی کرده است.
متاسفانه در کشور ما با وجود تمایل بسیار مردم به شبکه‌های اجتماعی بیشتر این پلتفرم‌ها ازسوی مسئولینی که خود در این شبکه‌ها به صورت آزادانه فعالیت دارند فیلتر شده‌اند.
دیتاک که مانیتورینگ و مدیریت هوشمند شبکه‌های اجتماعی را تحلیل می‌کند با هدف دریافت اطلاعات از رفتار کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی در سال 1401 گزارش سالانه خود را منتشر کرده است.این گزارش نشان می‌دهد که با وجود فیلتر بودن تلگرام، اینستاگرام و توییتر در ایران، هنوز جمعیت چند 10 میلیونی کاربران ایرانی در این سه پلتفرم حضور دارند.
کاربران ایرانی با وجود تمام محدودیت‌هایی که برای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، همچنان حضور پررنگی در شبکه‌های اجتماعی دارند.یافته‌ها نشان می‌دهد تا پایان سال 1401 حدود 58 تا 61 میلیون ایرانی کاربر تلگرام بوده‌اند. در سال 1401، از 530 هزار کانال ایرانی فعال در تلگرام مجموعاً 690 میلیون پست منتشر شده است. اینستاگرام هم 42 تا 46 میلیون کاربر ایرانی دارد و حدود چهار میلیون کاربر ایرانی هم در توییتر فعال هستند.
در مورد میزان فعالیت کاربران ایرانی در اینستاگرام آمده: «بسیاری از کاربران ایرانی تصور داشتند با فیلترینگ اینستاگرام، این شبکه اجتماعی نیز همچون فیسبوک از رده‌بندی شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار ایرانی خارج می‌شود؛ اما داده‌های دیتاک نشان می‌دهد که پس از اعتراضات حجم محتوای عمومی این بستر به‌مرور افزایش یافت.»
یافته‌های دیتاک نشان می‌دهد در سال گذشته از 6 میلیون اکانت پابلیک ایرانی در اینستاگرام 450 میلیون پست منتشر شده و کاربران ایرانی در هر ثانیه بیش از 25 هزار بار پست‌های اینستاگرام را می‌بینند.
سال گذشته، ایرانی‌ها در هر ثانیه حدوداً 233 توییت منتشر کرده‌اند و 95 درصد از مجموع توییت‌ها، ری‌توییت و تنها پنج درصدشان توییت دست اول بوده است.
نکته مهم در خصوص سال 1401، فیلترینگ گسترده‌ای بود که اعمال شد و هنوز هم در خصوص برخی پلتفرم‌ها، مثل اینستاگرام، واتس‌اپ، گوگل‌پلی و... این محدودیت ادامه دارد. براساس یافته‌های این گزارش، با آغاز اعتراضات 1401 و فیلتر شدن اینستاگرام، میزان انتشار پست در این شبکه اجتماعی به‌طور واضحی کاهش یافت؛ این روند کاهشی، تا اوایل دی ماه 1401 ادامه داشته و پس از آن به میزان قبلی برمیگردد.
در تلگرام و اینستاگرام عمده محتوایی که منتشر می‌شود تصویری است، درحالی که در توییتر بیشتر محتوای متنی منتشر می‌شود.
از نظر موضوعی، بیشتر محتوای منتشرشده در تلگرام در دسته "سرگرمی و روزمره"، "هنر و رسانه" و "مالی و اقتصادی" است؛ اما در توییتر کاربران بیشتر موضوعات «سیاسی»، «سرگرمی و روزمره» و «مسائل اجتماعی» را منتشر می‌کنند.
موضوع‌هایی مانند «هنر و رسانه»، «سرگرمی و روزمره» و «مسائل اجتماعی» بیشترین محتوایی هستند که کاربران در اینستاگرام به اشتراک می‌گذارند.
هشتگ‌ها یکی از ابزارهای مهم و کاربردی در شبکه‌های اجتماعی هستند که می‌توانند مهمترین و داغ‌ترین مسائلی را که در جامعه جریان دارد، نشان دهند. در سال 1401، بیشترین هشتگ‌ها به موضوع اعتراضات مربوط بوده که در شبکه‌های اجتماعی مختلف توسط کاربران ایرانی استفاده شده است.
در اینستاگرام، هشتگ ایران بیشترین تکرار را داشته و هشتگ‌های بلوچستان، تهران، عشق و مهسا امینی هم جزء هشتگ‌های پرتکرار بوده است.
از دیگر طرح‌هایی که در دولت نهم و دهم آغاز شد تاسیس نسخهٔ فارسی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی محبوب و پرمخاطب با کارکرد و گاه حتی چهرهٔ یکسان است. آپارات به جای یوتیوب، فارسی‌فیس و فیس‌نما به جای فیسبوک، موتور جستجو و ایمیل ملی برخی از شناخته‌شده‌ترین این اقدامات است.
الگوی ایران در ساخت نسخهٔ وطنی سایت‌های محبوب، چین است که سال‌هاست به جای گوگل، جستجوگر بایدو و به جای توئیتر شبکهٔ اجتماعی کاملاً مشابه را راه‌اندازی کرده‌است. استقبال چندانی از این نسخه‌های وطنی صورت نگرفت و علی‌رغم صرف هزینهٔ هنگفت این تلاش دولت برای جذب و کنترل بیشتر کاربران عملاً به شکست انجامید.
تاسیس «ایمیل ملی» برای مقابله با اقبال کاربران به جی میل از دیگر اقدامات این طرح بود. در تیرماه 1392 و آخرین هفته‌های کاری دولت دهم نیز محمدحسن نامی، وزیر ارتباطات و فناوری اعلام کرد که زین پس هر ایرانی در کنار کدپستی، یک ایمیل ملی خواهد داشت. به گفتهٔ نامی برای دریافت این ایمیل باید به دفاتر پستی مراجعه و بعد از ثبت مشخصات، شناسهٔ کاربری دریافت کرد، اقدامی که ناظران از آن به‌عنوان گام جدی دیگری در کنترل ارتباطات شهروندان یاد می‌کنند.
بحث دیگر، موضوع فیلتر شکن‌ها برای دوز زدن فیلترینگ شبکه‌های پر کاربرد در ایران است.
با توجه به فیلتر بودن بسیاری از وبسایت‌ها در ایران، خرید و فروش و استفاده از انواع ابزار دور زدن محدودیت‌ها رواج دارد. انتشار فیلترشکن طبق قوانین جرم محسوب می‌شود و می‌تواند مجازاتی تا یک سال زندان درپی داشته باشد. در شهریور 1398 وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در جلسهٔ علنی مجلس از وجود مافیای فیلترشکن و تجارت چند صد میلیاردی فروش فیلترشکن سخن گفته بود. در آبان همان‌سال معاون آذری جهرمی از اجرای طرحی برای دسترسی به اینترنت بدون فیلتر با استفاده از «وی‌پی‌ان قانونی» برای قشرهای مختلف جامعه خبر داد. او کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را متولی اجرای این طرح اعلام کرد که خودش مسئولیت سانسور اینترنت در ایران را بر عهده دارد.
خانم ابراهیمی یکی از فروشنده گان لباس در اینستاگرام در گفتگو با خبرنگار ما درباره خرید وی پی ان گفت: ماهی 100 الی 150 هزار تومان هزینه خرید وی پی ان می‌شود. حال آنکه بسیاری از مواقع وی پی ان کار نمی‌کند و خود من به عنوان فروشنده نمیتوانم پست خود را بارگزاری کنم.
خانم ابراهیمی افزود: با استفاده از وی پی ان و وصل شدن به پلتفرم‌ها هزینه اینترنت نیز افزایش داشته و با توجه به نبود بسته‌های مناسب اینترنتی و قیمت بالای آنها مشکل دیگری است که برای فروشندگان به وجود آمده
این فروشنده گفت: بالا بودن هزینه اجاره مغازه یکی از دلایل استفاده از خرید و فروش آنلاین است که با توجه به محدودیت‌های فراوان و فیلترینگ کسب و کار ما نیز تحت تاثیر قرار گرفته است.
وی درباره اینکه چرا در پلتفرم‌های ایرانی فعالیت نمی‌کند گفت: علاقه‌ای به پلتفرم‌های ایرانی ندارم و حس می‌کنم اطلاعات شخصی من را پیگیری می‌کنند تا درباره میزان فروش و ارتباطم با دیگران اطلاعات کسب کنند.
احسان محمدی دیگر فروشنده‌ای است که با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی کسب و کار خود را در معرض خطر می‌بیند.
وی می‌گوید: تا قبل از فیلترینگ اینستاگرام روزانه بین 7 الی 8 جنس خود را که پوشاک بود به فروش می‌رساندم ولی بعد از فیلتر شدن هیچ فروشی در این پلتفرم ندارم.
محمدی در باره استفاده از شبکه‌های اجتماعی ایرانی هم گفت: من نمیتوانم به این شبکه‌ها اعتماد کنم، در ضمن هیچ کدام از مشتری‌های ثابتی که داشتم در این شبکه‌ها نیستند.
یک دانشجو نیز در گفتگو با خبرنگار ما درباره فیلترینگ گسترده گفت: به نظرم اعتراضات بهانه‌ای شد تا شرکت‌های داخلی به هدف اصلی خود که وادار کردن مردم به استفاده از پیام رسانه‌ای داخلی برسد، هرچند این اقدام خیلی هم موفقیت آمیز نبود. فیلترینگ گسترده فقط باعث شد تا هزینههای مردم در این شرایط سخت اقتصادی افزایش پیدا کند.
آقای عرفان حسینی ادامه داد: به عنوان یک جوان این سوال برایم پیش آمده که چرا کسانی که از حامیان سرسخت فیلترینگ هستند، خودشان از پلتفرم‌هایی نظیر توئیتر استفاده کنند؟ اگر این پلتفرم‌ها خوب و کارآمد هستند چرا فیلتر شده‌اند و دسترسی به آنها سخت است، اگرهم خوب نیستند پس چرا خودشان از آنها استفاده می‌کنند؟ این افراد با چنین رفتارهایی نشان می‌دهند که خودشان حرف خودشان را قبول ندارند.
این دانشجو درباره اینکه چرا از پلتفرم‌های داخلی استفاده نمی‌کند نیز گفت: من به شخصه احساس امنیتی نسبت به پلتفرم‌های داخلی ندارم.
جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مخالف طرح صیانت از فضای مجازی و محدودیت شبکه‌های اجتماعی نیز دراین‌باره گفت: «با فیلترینگ فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بازار پرسود مکاره‌ای برای فروش فیلترشکن رقم می‌زنیم. متاسفانه اکنون چنین بازار مکاره‌ای شکل گرفته و صحبت از عدد‌های بالای 40 هزار میلیارد و 50 هزارمیلیارد تومان حاصل از فروش فیلترشکن است. بازاری که هیچ نظارتی هم روی آن وجود ندارد».فیلترینگ حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی خارجی را کم نکرده، فقط باعث ایجاد زحمت و هزینه برای مردم شده است.
این عضو کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی کشور به نکته دیگری اشاره کرد و گفت: «وقتی فیلترشکن روی گوشی‌هایمان نصب می‌کنیم و وارد اینترنت می‌شویم، عملا مصرف دیتای ما بالا می‌رود. یعنی اگر در مواقع عادی یک بسته 10 گیگی را در یک ماه استفاده می‌کردیم، در صورت استفاده از فیلترشکن مصرف دیتا و ترافیک به 15 گیگا بایت در ماه افزایش می‌یابد. به همین دلیل آنجا هم هزینه اضافی به شما تحمیل می‌شود. هزینه‌ای که پولش به جیب مخابرات می‌رود».
عضو کمیسیون مشترک فضای مجازی مجلس یازدهم همچنین به عدم امنیت گوشی‌های موبایل در صورت استفاده از فیلترشکن اشاره کرد و گفت که با استفاده از فیلترشکن، امنیت گوشی‌ها هم به خطر می‌افتد؛ چرا‌که فیلترشکن‌ها عموما بدافزار هستند و امکان دسترسی به اطلاعات افراد را بیشتر می‌کنند.
رشیدی‌کوچی افزود: مشکل جدی دیگری که استفاده از فیلترشکن‌ها ایجاد می‌کند، این است که استفاده از فیلترشکن نظارت خانواده‌ها بر فرزندان را به‌شدت کاهش می‌دهد. در شرایط عادی شاید هیچ خانواده‌ای حاضر نشود برای رفتن به واتس‌اپ و اینستاگرام روی گوشی خودش فیلترشکن نصب کند، اما وقتی ما این شبکه‌های اجتماعی را فیلتر می‌کنیم، قاعدتا خانواده‌ها مجبور می‌شوند برای استفاده از این شبکه‌های جمعی از فیلترشکن استفاده کنند؛ بعضا مشاغل زیادی در بستر اینستاگرام قرار دارد و خانواده‌ها مجبور به استفاده از فیلترشکن هستند».
وی گفت: به دلیل اینکه معیشت مردم مشکل دارد و در مضیقه هستند و دلخوشی‌های ساده آنها را با تصمیمات غلط خودمان به آرزو‌های دست‌نیافتنی تبدیل کرده‌ایم، خیلی از جا‌ها مردم از تصمیمات تصمیم‌گیران تبعیت نمی‌کنند و گا‌ها با آن مقابله و مخالفت می‌کنند.
به گزارش اکوایران، سابقه چند دهه اخیر نشان می‌دهد که تلاش مسئولان دولت‌های مختلف به بهانه‌های متفاوت در نهایت محدود کردن ارتباطات بین مردم و ارتباط آنها با دنیای بیرون بوده و هرچند کمیت و کیفیت این ارتباط در گذر زمان به‌روزتر شده، اما از ممنوعیت دستگاه پخش ویدئو و ماهواره گرفته تا اعمال محدودیت در اعطای اینترنت پرسرعت خانگی و بعد هم چند موج فیلترینگ، اثبات می‌کند که حد مطلوب ارتباط مجازی و جهانی برای مسئولان کشور، چیزی تقلیل‌یافته‌تر از آن میزانی است که مردم مطالبه می‌کنند و به آن نیاز دارند.
فرقی نمی‌کند دولت تمام اصولگرای احمدی‌نژاد و ابراهیم رئیسی روی کار باشد یا دولت اعتدالی حسن روحانی که ازسوی جریان اصلاح‌طلب حمایت شد؛ پای اعتراضات و ناآرامی که به میان بیاید، اولین تیر مسئولان به سمت اینترنت و شبکه‌های مجازی شلیک می‌شود تا بیامد صدای اعتراض از بین برود یا دست‌کم کاهش یابد که البته تجربه نشان داده که هیچوقت هم نتیجه مطلوب حکمرانان حاصل نمی‌شود و تنها عصبانیت و نارضایتی و گرفتاری مردم بیشتر می‌شود.
روزگاری خطر از دست رفتن کسبوکارها و ارتباطات اجتماعی در تلگرام وجود داشت و حالا بیش از هفت ماه است که با فیلتر شدن واتس‌اپ و اینستاگرام به طور کامل در کسب و کارهای اینترنتی خلل ایجاد شده است.
از دیگر مشکلات استفاده از وی پی ان‌ها کم شدن سرعت اینترنت، آسیب به گوشی تلفن همراه و معضل بزرگتر آن است که با نصب وی پی ان برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌توان به سایت‌های غیر اخلاقی که برای کودکان و نوجوانان بسیار خطرناک است هم ورود کرد.
محمود احمدی‌نژاد؛ از بسته شدن توئیتر تا محدود شدن پیامک‌ها
سابقه چند دهه اخیر نشان می‌دهد که تلاش مسئولان دولت‌های مختلف به بهانه‌های متفاوت در نهایت محدود کردن ارتباطات بین مردم و ارتباط آنها با دنیای بیرون بوده و هرچند کمیت و کیفیت این ارتباط در گذر زمان به‌روزتر شده، اما از ممنوعیت دستگاه پخش ویدئو و ماهواره گرفته تا اعمال محدودیت در اعطای اینترنت پرسرعت خانگی و بعد هم چند موج فیلترینگ، اثبات می‌کند که حد مطلوب ارتباط مجازی و جهانی برای مسئولان کشور، چیزی تقلیل‌یافته‌تر از آن میزانی است که مردم مطالبه می‌کنند و به آن نیاز دارند.
اولین دوره مسدودسازی اینترنت - دست‌کم به طور جدی و سراسری - در زمان محمود احمدی‌نژاد شروع شد؛ همان زمانی که استفاده از اینترنت از طریق کامپیوتر‌های خانگی، کم‌کم فراگیر شده بود و دولت نهم را به تکاپوی محدود کردن آن واداشت. نشانه‌های این مساله از سال 1387 آغاز شد و فیلترینگ درحالی صورت گرفت که شرایط کشور آرام بود و بحرانی برای بهانه فیتلرشدن تا آن لحظه وجود نداشت.
کمی بعد همزمان با اعتراضات بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 88 فیلترینگ به اوج رسید و درحالی که دسترسی به فیلترشکن‌ها مانند امروز فراگیر نبود، پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک، توئیتر و یوتیوب دیگر در دسترس بسیاری از مردم نبود. آن زمان حتی دسترسی خطوط ارتباطی تلفن همراه نیز در هنگام اعتراضات بار‌ها قطع شد و مسدودسازی شبکه‌های مجازی روند سریع‌تری به خود گرفت. یاهو مسنجر، جی‌تاک و وردپرس از جمله قربانیان بودند.
درحالی که دولت احمدی‌نژاد یکی از نخستین سردمداران فیلترینگ لقب دارد، او مدتی قبل یعنی همزمان با اعتراضات پاییز 1401، با انتشار ویدیویی به فیلترینگ اعتراض کرد و گفت: «طرحی درست کردند که فضای مجازی را محدود کنند. اجازه تجمع که نمی‌دهید، مردم رسانه‌ای هم ندارند، در انتخابات هم که می‌آیند و حرفشان را با رای ندادن یا رای باطله یا رای دادن می‌زنند، آن را هم گوش نمی‌کنید؛ حالا می‌خواهید فضای مجازی را هم ببندید؟»
نکته قابل توجه در سال 88 این بود که نه تنها اینترنت با اختلال و محدودیت شدید مواجه شد و موج فیلترینگ دسترسی به شبکه‌های مجازی را قطع کرد، و نه تنها آنتن دهی موبایل‌ها با مشکلات جدی مواجه شد و در مواقع زیادی به طور کلی قطع می‌شد، بلکه سیاست فیلترینگ بر روی پیامک‌ها یا همان اس‌ام‌اس‌های تلفن همراه اعمال شد و پیام‌های حاوی برخی کلمه‌ها و عبارات ارسال نمی‌شدند یا در ظاهر ارسال می‌شدند، اما هرگز به مقصد نمی‌رسیدند.
حسن روحانی؛ دستی که روی دکمه فیلترینگ رفت
اگرچه دولت روحانی با شعار اینترنت باز و افزایش پهنای باند روی کار آمد و در زمان او اینترنت در ایران توسعه قابل توجهی یافت و همزمان با گسترده‌تر شدن استفاده از پلتفرم‌های به‌روز، در ایران نیز تحولی در استفاده از فضای مجازی برای مردم ایجاد شد، اما باز هم داستان فیلترینگ ادامه داشت. فیلتر کردن وی‌چت در سال 92 یکی از نشانه‌های این مساله بود که باز هم مهر مسدودسازی را بر شبکه‌های اجتماعی زد.
پس از «وی‌چت»، شبکه ارتباطی «وایبر» در سال 93 فیلتر شد و با فیلتر شدن این دو و همچنین پلتفرم «لاین»، مردم به سمت تلگرام کوچ کردند؛ تلگرامی که به خاطر سرعت بالا و گردش آزاد اطلاعات و سهولت استفاده از آن، مورد علاقه مردم بود و مورد غضب مخالفان. دولت روحانی در برابر فیلتر شدن این شبکه مجازی مقاومت کرد، اما همزمان با اعتراضات دی‌ماه 96، بدون دخالت دولت دوازدهم، تلگرام به طور موقت برای چند هفته فیلتر شد و بالاخره در اردیبهشت 97 مهر فیلترینگ برای همیشه بر آن زده شد.
سیگنال و کلاب‌هاوس نیز از جمله آخرین شبکه‌های فیلترشده در دولت روحانی هستند. این شبکه‌ها نیز درحالی در دولت روحانی فیلتر شدند که او خود را از مخالفان جدی فیلترینگ می‌دانست و حتی در سال 92 نیز شعار می‌داد: «فضا باز شود، به ضرر کسی نخواهد بود؛ فضای دانشگاه، فضای شهر، فضای کشور، فضای رسانه مجازی و فضای اینترنت را آن‌قدر امنیتی نکنیم.»
حسن روحانی یک‌بار با لحنی محکم وعده داده بود که دست او و دولتمردانش بویژه وزیر جوان ارتباطات دولتش روی دکمه فیلترینگ نمی‌رود، اما در زمان اعمال محدودیت‌ها، «از دست ما خارج است»، «کار ما نبود»، «تصمیم شورای عالی امنیت ملی بود» و «خود ما هم مخالفیم» و عباراتی از این دست، به محکم‌ترین واکنش‌های او تبدیل شد.
این درحالیست که آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات یکی از مخالفان اصلی فیلترینگ بود ولی در دوره رئیس جمهوری ابراهیم رئیسی، عیسی زارع پور وزیر ارتباطات اصلی‌ترین موافق فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در کشور است.
فیلترینگ گسترده در زمان ابراهیم رئیسی
هنوز حرف‌های ابراهیم رئیسی در مناظره‌های انتخاباتی 1400 که از فیلترینگ انتقاد می‌کرد و می‌گفت «خود من در فضای مجازی هستم و دو میلیون فالوور دارم و خیلی از مسائل از این طریق به من می‌رسد»، از یاد‌ها نرفته بود که در جریان اعتراضات سراسری 1401، واتس‌اپ و اینستاگرام چند پلتفرم و وبسایت دیگر از دسترس آزاد کاربران خارج شد. کار البته به گرفتن چند قربانی جدید محدود نشد و محدودیت‌های جدید به اختلال شدید اینترنت، قطعی‌های مکرر و تبدیل شدن اینترنت به یک بازیچه رسید؛ بازیچه‌ای که بالا و پایین کردن آن معیشت چند میلیون نفر را به مخاطره انداخته است. در ماه‌های اخیر وضعیت به‌گونه‌ای شد که می‌توان گفت درحال حاضر هیچ شبکه اجتماعی فعال و محبوبی وجود ندارد که ازسوی دولت مسدود یا فیلتر نشده باشد.
همزمان، سه موضوع در دستور کار دولت و البته مجلس و دیگر نهاد‌های همسو با دولت قرار گرفت؛ تبلیغ برای پلتفرم‌های داخلی، جدی‌تر شدن اینترنت ملی و تبعیض‌های شدید در اعطای دسترسی به اینترنت که به اینترنت طبقاتی معروف شده است.
با وجود این وضعیت، بسیاری از مسئولان کشور در توئیتر و اینستاگرام حضور دارند و کانال‌های تلگرامی‌شان هر روز آپدیت می‌شود و خیلی‌هایشان از اینکه توانسته‌اند برای حساب کاربری‌شان تیک‌های رنگارنگ بگیرند، خرسندند؛ تبعیض و تفاوتی که عصبانیت، نارضایتی و گرفتاری مردم را بیشتر و بیشتر کرده و می‌کند.
حالا این سوال مطرح می‌شود که اگر قرار است در پی هر اعتراضی و هر بار به هر بهانه‌ای، شبکه‌های مجازی فیلتر شوند و اینترنت بدتر و بدتر شود، اصلا چرا روسای جمهور در شعار‌های انتخاباتی‌شان وعده اینترنت آزاد و توسعه فضای مجازی را می‌دهند؟ البته شاید سوال مهمتر این باشد که حالا آنها وعده می‌دهند، چرا برخی هنوز هم این وعده‌ها را باور می‌کنند؟
پروژه اقتصاد مقاومتی 10 برابر کردن تولید محتوای داخلی در فضای مجازی امری نسبی است و نباید شبکه‌های اجتماعی داخلی را با شبکه‌های خارجی مانند تلگرام و اینستاگرام مقایسه کرد. چرا که این شبکه‌ها بازار مشابهی ندارند و اگر میزان موفقیت آنها را در تعداد کاربرانشان بسنجیم، اصلا قابل مقایسه نیستند. به همین دلیل نباید انتظار داشت شبکه‌های بومی در حد شبکه‌های خارجی کاربر داشته باشند.
مهمترین علتی که جلوی راه موفقیت شبکه‌های اجتماعی بومی را می‌گیرد، موضوع قوانین و مقررات است قوانین و مقرراتی که در کشور برای فعالیت‌های بومی وضع می‌شود به هیچ عنوان برای شبکه‌های خارجی مصداق ندارد و حتی اگر شبکه‌های خارجی خلاف مقررات عمل کنند، کسب و کارشان تحت تاثیر قوانین داخلی کشور قرار نمی‌گیرد. این درحالی است که برخی قوانین در حوزه کسب و کارهای دیجیتال سبب شده تا ریسک سرمایه‌گذاری ازسوی بخش خصوصی کاهش یابد.
جذب کاربر که در شبکه‌های مجازی بسیار دارای اهمیت است،در صورتی که هر یک از این شبکه‌ها به هر دلیلی حتی 10 دقیقه غیرفعال شوند، باعث ریزش کاربر می‌شود و این درحالی است که در کشور عملا شاهد آن هستیم که به دلیل برخی قوانین، روزها و ساعتها کسب وکاری تعطیل می‌شود و چنانچه مجدد باز شود مشخص است که دیگر مانند سابق نمی‌تواند پاسخگوی کاربر باشد.
*60 درصد از کل کاربران اینترنت در جهان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. در ایران هم 54 درصد از مردم در شبکه‌های اجتماعی مختلف عضو هستند و حضور دارند. حضور پررنگ افراد در این پلتفرم‌ها شبکه‌های اجتماعی را تبدیل به فضای مهمی کرده است.
*یک دانشجو: به نظرم اعتراضات بهانه‌ای شد تا شرکت‌های داخلی به هدف اصلی خود که وادار کردن مردم به استفاده از پیام رسانه‌ای داخلی برسد، هرچند این اقدام خیلی هم موفقیت آمیز نبود. فیلترینگ گسترده فقط باعث شد تا هزینههای مردم در این شرایط سخت اقتصادی افزایش پیدا کند.
*در سال گذشته از 6 میلیون اکانت پابلیک ایرانی در اینستاگرام 450 میلیون پست منتشر شده و کاربران ایرانی در هر ثانیه بیش از 25 هزار بار پست‌های اینستاگرام را می‌بینند.
*روزگاری خطر از دست رفتن کسبوکارها و ارتباطات اجتماعی در تلگرام وجود داشت و حالا بیش از هفت ماه است که با فیلتر شدن واتس‌اپ و اینستاگرام به طور کامل در کسب و کارهای اینترنتی خلل ایجاد شده است.
*آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات یکی از مخالفان اصلی فیلترینگ بود ولی در دوره رئیس جمهوری ابراهیم رئیسی، عیسی زارع پور وزیر ارتباطات اصلی‌ترین موافق فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در کشور است.
شاید تا همین یک دهه پیش پیگیری تمام امور مشتریان از طریق شبکه‌های اجتماعی امری غیرممکن به نظر می‌رسید، اما امروزه بدل به عادتی رایج در میان کارآفرینان شده است. استفاده از شبکه‌های اجتماعی روز به روز در میان مردم بیشتر می‌شود. این امر اهمیت چنین پلتفرم‌هایی از نظر بازاریابی را نیز افزایش می‌دهد.
این شبکه‌ها امروزه هم بستر مهمی برای کسبوکارها هستند و هم بخشی از سرگرمی‌ها و تعاملات مردم در آن شکل می‌گیرد و همچنین، فضایی هستند برای کسب اخبار، اطلاعات و آموزش‌های مختلف.
60 درصد از کل کاربران اینترنت در جهان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. در ایران هم 54 درصد از مردم در شبکه‌های اجتماعی مختلف عضو هستند و حضور دارند. حضور پررنگ افراد در این پلتفرم‌ها شبکه‌های اجتماعی را تبدیل به فضای مهمی کرده است.
متاسفانه در کشور ما با وجود تمایل بسیار مردم به شبکه‌های اجتماعی بیشتر این پلتفرم‌ها ازسوی مسئولینی که خود در این شبکه‌ها به صورت آزادانه فعالیت دارند فیلتر شده‌اند.
دیتاک که مانیتورینگ و مدیریت هوشمند شبکه‌های اجتماعی را تحلیل می‌کند با هدف دریافت اطلاعات از رفتار کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی در سال 1401 گزارش سالانه خود را منتشر کرده است.این گزارش نشان می‌دهد که با وجود فیلتر بودن تلگرام، اینستاگرام و توییتر در ایران، هنوز جمعیت چند 10 میلیونی کاربران ایرانی در این سه پلتفرم حضور دارند.
کاربران ایرانی با وجود تمام محدودیت‌هایی که برای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، همچنان حضور پررنگی در شبکه‌های اجتماعی دارند.یافته‌ها نشان می‌دهد تا پایان سال 1401 حدود 58 تا 61 میلیون ایرانی کاربر تلگرام بوده‌اند. در سال 1401، از 530 هزار کانال ایرانی فعال در تلگرام مجموعاً 690 میلیون پست منتشر شده است. اینستاگرام هم 42 تا 46 میلیون کاربر ایرانی دارد و حدود چهار میلیون کاربر ایرانی هم در توییتر فعال هستند.
در مورد میزان فعالیت کاربران ایرانی در اینستاگرام آمده: «بسیاری از کاربران ایرانی تصور داشتند با فیلترینگ اینستاگرام، این شبکه اجتماعی نیز همچون فیسبوک از رده‌بندی شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار ایرانی خارج می‌شود؛ اما داده‌های دیتاک نشان می‌دهد که پس از اعتراضات حجم محتوای عمومی این بستر به‌مرور افزایش یافت.»
یافته‌های دیتاک نشان می‌دهد در سال گذشته از 6 میلیون اکانت پابلیک ایرانی در اینستاگرام 450 میلیون پست منتشر شده و کاربران ایرانی در هر ثانیه بیش از 25 هزار بار پست‌های اینستاگرام را می‌بینند.
سال گذشته، ایرانی‌ها در هر ثانیه حدوداً 233 توییت منتشر کرده‌اند و 95 درصد از مجموع توییت‌ها، ری‌توییت و تنها پنج درصدشان توییت دست اول بوده است.
نکته مهم در خصوص سال 1401، فیلترینگ گسترده‌ای بود که اعمال شد و هنوز هم در خصوص برخی پلتفرم‌ها، مثل اینستاگرام، واتس‌اپ، گوگل‌پلی و... این محدودیت ادامه دارد. براساس یافته‌های این گزارش، با آغاز اعتراضات 1401 و فیلتر شدن اینستاگرام، میزان انتشار پست در این شبکه اجتماعی به‌طور واضحی کاهش یافت؛ این روند کاهشی، تا اوایل دی ماه 1401 ادامه داشته و پس از آن به میزان قبلی برمیگردد.
در تلگرام و اینستاگرام عمده محتوایی که منتشر می‌شود تصویری است، درحالی که در توییتر بیشتر محتوای متنی منتشر می‌شود.
از نظر موضوعی، بیشتر محتوای منتشرشده در تلگرام در دسته "سرگرمی و روزمره"، "هنر و رسانه" و "مالی و اقتصادی" است؛ اما در توییتر کاربران بیشتر موضوعات «سیاسی»، «سرگرمی و روزمره» و «مسائل اجتماعی» را منتشر می‌کنند.
موضوع‌هایی مانند «هنر و رسانه»، «سرگرمی و روزمره» و «مسائل اجتماعی» بیشترین محتوایی هستند که کاربران در اینستاگرام به اشتراک می‌گذارند.
هشتگ‌ها یکی از ابزارهای مهم و کاربردی در شبکه‌های اجتماعی هستند که می‌توانند مهمترین و داغ‌ترین مسائلی را که در جامعه جریان دارد، نشان دهند. در سال 1401، بیشترین هشتگ‌ها به موضوع اعتراضات مربوط بوده که در شبکه‌های اجتماعی مختلف توسط کاربران ایرانی استفاده شده است.
در اینستاگرام، هشتگ ایران بیشترین تکرار را داشته و هشتگ‌های بلوچستان، تهران، عشق و مهسا امینی هم جزء هشتگ‌های پرتکرار بوده است.
از دیگر طرح‌هایی که در دولت نهم و دهم آغاز شد تاسیس نسخهٔ فارسی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی محبوب و پرمخاطب با کارکرد و گاه حتی چهرهٔ یکسان است. آپارات به جای یوتیوب، فارسی‌فیس و فیس‌نما به جای فیسبوک، موتور جستجو و ایمیل ملی برخی از شناخته‌شده‌ترین این اقدامات است.
الگوی ایران در ساخت نسخهٔ وطنی سایت‌های محبوب، چین است که سال‌هاست به جای گوگل، جستجوگر بایدو و به جای توئیتر شبکهٔ اجتماعی کاملاً مشابه را راه‌اندازی کرده‌است. استقبال چندانی از این نسخه‌های وطنی صورت نگرفت و علی‌رغم صرف هزینهٔ هنگفت این تلاش دولت برای جذب و کنترل بیشتر کاربران عملاً به شکست انجامید.
تاسیس «ایمیل ملی» برای مقابله با اقبال کاربران به جی میل از دیگر اقدامات این طرح بود. در تیرماه 1392 و آخرین هفته‌های کاری دولت دهم نیز محمدحسن نامی، وزیر ارتباطات و فناوری اعلام کرد که زین پس هر ایرانی در کنار کدپستی، یک ایمیل ملی خواهد داشت. به گفتهٔ نامی برای دریافت این ایمیل باید به دفاتر پستی مراجعه و بعد از ثبت مشخصات، شناسهٔ کاربری دریافت کرد، اقدامی که ناظران از آن به‌عنوان گام جدی دیگری در کنترل ارتباطات شهروندان یاد می‌کنند.
بحث دیگر، موضوع فیلتر شکن‌ها برای دوز زدن فیلترینگ شبکه‌های پر کاربرد در ایران است.
با توجه به فیلتر بودن بسیاری از وبسایت‌ها در ایران، خرید و فروش و استفاده از انواع ابزار دور زدن محدودیت‌ها رواج دارد. انتشار فیلترشکن طبق قوانین جرم محسوب می‌شود و می‌تواند مجازاتی تا یک سال زندان درپی داشته باشد. در شهریور 1398 وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در جلسهٔ علنی مجلس از وجود مافیای فیلترشکن و تجارت چند صد میلیاردی فروش فیلترشکن سخن گفته بود. در آبان همان‌سال معاون آذری جهرمی از اجرای طرحی برای دسترسی به اینترنت بدون فیلتر با استفاده از «وی‌پی‌ان قانونی» برای قشرهای مختلف جامعه خبر داد. او کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را متولی اجرای این طرح اعلام کرد که خودش مسئولیت سانسور اینترنت در ایران را بر عهده دارد.
خانم ابراهیمی یکی از فروشنده گان لباس در اینستاگرام در گفتگو با خبرنگار ما درباره خرید وی پی ان گفت: ماهی 100 الی 150 هزار تومان هزینه خرید وی پی ان می‌شود. حال آنکه بسیاری از مواقع وی پی ان کار نمی‌کند و خود من به عنوان فروشنده نمیتوانم پست خود را بارگزاری کنم.
خانم ابراهیمی افزود: با استفاده از وی پی ان و وصل شدن به پلتفرم‌ها هزینه اینترنت نیز افزایش داشته و با توجه به نبود بسته‌های مناسب اینترنتی و قیمت بالای آنها مشکل دیگری است که برای فروشندگان به وجود آمده
این فروشنده گفت: بالا بودن هزینه اجاره مغازه یکی از دلایل استفاده از خرید و فروش آنلاین است که با توجه به محدودیت‌های فراوان و فیلترینگ کسب و کار ما نیز تحت تاثیر قرار گرفته است.
وی درباره اینکه چرا در پلتفرم‌های ایرانی فعالیت نمی‌کند گفت: علاقه‌ای به پلتفرم‌های ایرانی ندارم و حس می‌کنم اطلاعات شخصی من را پیگیری می‌کنند تا درباره میزان فروش و ارتباطم با دیگران اطلاعات کسب کنند.
احسان محمدی دیگر فروشنده‌ای است که با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی کسب و کار خود را در معرض خطر می‌بیند.
وی می‌گوید: تا قبل از فیلترینگ اینستاگرام روزانه بین 7 الی 8 جنس خود را که پوشاک بود به فروش می‌رساندم ولی بعد از فیلتر شدن هیچ فروشی در این پلتفرم ندارم.
محمدی در باره استفاده از شبکه‌های اجتماعی ایرانی هم گفت: من نمیتوانم به این شبکه‌ها اعتماد کنم، در ضمن هیچ کدام از مشتری‌های ثابتی که داشتم در این شبکه‌ها نیستند.
یک دانشجو نیز در گفتگو با خبرنگار ما درباره فیلترینگ گسترده گفت: به نظرم اعتراضات بهانه‌ای شد تا شرکت‌های داخلی به هدف اصلی خود که وادار کردن مردم به استفاده از پیام رسانه‌ای داخلی برسد، هرچند این اقدام خیلی هم موفقیت آمیز نبود. فیلترینگ گسترده فقط باعث شد تا هزینههای مردم در این شرایط سخت اقتصادی افزایش پیدا کند.
آقای عرفان حسینی ادامه داد: به عنوان یک جوان این سوال برایم پیش آمده که چرا کسانی که از حامیان سرسخت فیلترینگ هستند، خودشان از پلتفرم‌هایی نظیر توئیتر استفاده کنند؟ اگر این پلتفرم‌ها خوب و کارآمد هستند چرا فیلتر شده‌اند و دسترسی به آنها سخت است، اگرهم خوب نیستند پس چرا خودشان از آنها استفاده می‌کنند؟ این افراد با چنین رفتارهایی نشان می‌دهند که خودشان حرف خودشان را قبول ندارند.
این دانشجو درباره اینکه چرا از پلتفرم‌های داخلی استفاده نمی‌کند نیز گفت: من به شخصه احساس امنیتی نسبت به پلتفرم‌های داخلی ندارم.
جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مخالف طرح صیانت از فضای مجازی و محدودیت شبکه‌های اجتماعی نیز دراین‌باره گفت: «با فیلترینگ فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بازار پرسود مکاره‌ای برای فروش فیلترشکن رقم می‌زنیم. متاسفانه اکنون چنین بازار مکاره‌ای شکل گرفته و صحبت از عدد‌های بالای 40 هزار میلیارد و 50 هزارمیلیارد تومان حاصل از فروش فیلترشکن است. بازاری که هیچ نظارتی هم روی آن وجود ندارد».فیلترینگ حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی خارجی را کم نکرده، فقط باعث ایجاد زحمت و هزینه برای مردم شده است.
این عضو کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی کشور به نکته دیگری اشاره کرد و گفت: «وقتی فیلترشکن روی گوشی‌هایمان نصب می‌کنیم و وارد اینترنت می‌شویم، عملا مصرف دیتای ما بالا می‌رود. یعنی اگر در مواقع عادی یک بسته 10 گیگی را در یک ماه استفاده می‌کردیم، در صورت استفاده از فیلترشکن مصرف دیتا و ترافیک به 15 گیگا بایت در ماه افزایش می‌یابد. به همین دلیل آنجا هم هزینه اضافی به شما تحمیل می‌شود. هزینه‌ای که پولش به جیب مخابرات می‌رود».
عضو کمیسیون مشترک فضای مجازی مجلس یازدهم همچنین به عدم امنیت گوشی‌های موبایل در صورت استفاده از فیلترشکن اشاره کرد و گفت که با استفاده از فیلترشکن، امنیت گوشی‌ها هم به خطر می‌افتد؛ چرا‌که فیلترشکن‌ها عموما بدافزار هستند و امکان دسترسی به اطلاعات افراد را بیشتر می‌کنند.
رشیدی‌کوچی افزود: مشکل جدی دیگری که استفاده از فیلترشکن‌ها ایجاد می‌کند، این است که استفاده از فیلترشکن نظارت خانواده‌ها بر فرزندان را به‌شدت کاهش می‌دهد. در شرایط عادی شاید هیچ خانواده‌ای حاضر نشود برای رفتن به واتس‌اپ و اینستاگرام روی گوشی خودش فیلترشکن نصب کند، اما وقتی ما این شبکه‌های اجتماعی را فیلتر می‌کنیم، قاعدتا خانواده‌ها مجبور می‌شوند برای استفاده از این شبکه‌های جمعی از فیلترشکن استفاده کنند؛ بعضا مشاغل زیادی در بستر اینستاگرام قرار دارد و خانواده‌ها مجبور به استفاده از فیلترشکن هستند».
وی گفت: به دلیل اینکه معیشت مردم مشکل دارد و در مضیقه هستند و دلخوشی‌های ساده آنها را با تصمیمات غلط خودمان به آرزو‌های دست‌نیافتنی تبدیل کرده‌ایم، خیلی از جا‌ها مردم از تصمیمات تصمیم‌گیران تبعیت نمی‌کنند و گا‌ها با آن مقابله و مخالفت می‌کنند.
به گزارش اکوایران، سابقه چند دهه اخیر نشان می‌دهد که تلاش مسئولان دولت‌های مختلف به بهانه‌های متفاوت در نهایت محدود کردن ارتباطات بین مردم و ارتباط آنها با دنیای بیرون بوده و هرچند کمیت و کیفیت این ارتباط در گذر زمان به‌روزتر شده، اما از ممنوعیت دستگاه پخش ویدئو و ماهواره گرفته تا اعمال محدودیت در اعطای اینترنت پرسرعت خانگی و بعد هم چند موج فیلترینگ، اثبات می‌کند که حد مطلوب ارتباط مجازی و جهانی برای مسئولان کشور، چیزی تقلیل‌یافته‌تر از آن میزانی است که مردم مطالبه می‌کنند و به آن نیاز دارند.
فرقی نمی‌کند دولت تمام اصولگرای احمدی‌نژاد و ابراهیم رئیسی روی کار باشد یا دولت اعتدالی حسن روحانی که ازسوی جریان اصلاح‌طلب حمایت شد؛ پای اعتراضات و ناآرامی که به میان بیاید، اولین تیر مسئولان به سمت اینترنت و شبکه‌های مجازی شلیک می‌شود تا بیامد صدای اعتراض از بین برود یا دست‌کم کاهش یابد که البته تجربه نشان داده که هیچوقت هم نتیجه مطلوب حکمرانان حاصل نمی‌شود و تنها عصبانیت و نارضایتی و گرفتاری مردم بیشتر می‌شود.
روزگاری خطر از دست رفتن کسبوکارها و ارتباطات اجتماعی در تلگرام وجود داشت و حالا بیش از هفت ماه است که با فیلتر شدن واتس‌اپ و اینستاگرام به طور کامل در کسب و کارهای اینترنتی خلل ایجاد شده است.
از دیگر مشکلات استفاده از وی پی ان‌ها کم شدن سرعت اینترنت، آسیب به گوشی تلفن همراه و معضل بزرگتر آن است که با نصب وی پی ان برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌توان به سایت‌های غیر اخلاقی که برای کودکان و نوجوانان بسیار خطرناک است هم ورود کرد.
محمود احمدی‌نژاد؛ از بسته شدن توئیتر تا محدود شدن پیامک‌ها
سابقه چند دهه اخیر نشان می‌دهد که تلاش مسئولان دولت‌های مختلف به بهانه‌های متفاوت در نهایت محدود کردن ارتباطات بین مردم و ارتباط آنها با دنیای بیرون بوده و هرچند کمیت و کیفیت این ارتباط در گذر زمان به‌روزتر شده، اما از ممنوعیت دستگاه پخش ویدئو و ماهواره گرفته تا اعمال محدودیت در اعطای اینترنت پرسرعت خانگی و بعد هم چند موج فیلترینگ، اثبات می‌کند که حد مطلوب ارتباط مجازی و جهانی برای مسئولان کشور، چیزی تقلیل‌یافته‌تر از آن میزانی است که مردم مطالبه می‌کنند و به آن نیاز دارند.
اولین دوره مسدودسازی اینترنت - دست‌کم به طور جدی و سراسری - در زمان محمود احمدی‌نژاد شروع شد؛ همان زمانی که استفاده از اینترنت از طریق کامپیوتر‌های خانگی، کم‌کم فراگیر شده بود و دولت نهم را به تکاپوی محدود کردن آن واداشت. نشانه‌های این مساله از سال 1387 آغاز شد و فیلترینگ درحالی صورت گرفت که شرایط کشور آرام بود و بحرانی برای بهانه فیتلرشدن تا آن لحظه وجود نداشت.
کمی بعد همزمان با اعتراضات بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 88 فیلترینگ به اوج رسید و درحالی که دسترسی به فیلترشکن‌ها مانند امروز فراگیر نبود، پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک، توئیتر و یوتیوب دیگر در دسترس بسیاری از مردم نبود. آن زمان حتی دسترسی خطوط ارتباطی تلفن همراه نیز در هنگام اعتراضات بار‌ها قطع شد و مسدودسازی شبکه‌های مجازی روند سریع‌تری به خود گرفت. یاهو مسنجر، جی‌تاک و وردپرس از جمله قربانیان بودند.
درحالی که دولت احمدی‌نژاد یکی از نخستین سردمداران فیلترینگ لقب دارد، او مدتی قبل یعنی همزمان با اعتراضات پاییز 1401، با انتشار ویدیویی به فیلترینگ اعتراض کرد و گفت: «طرحی درست کردند که فضای مجازی را محدود کنند. اجازه تجمع که نمی‌دهید، مردم رسانه‌ای هم ندارند، در انتخابات هم که می‌آیند و حرفشان را با رای ندادن یا رای باطله یا رای دادن می‌زنند، آن را هم گوش نمی‌کنید؛ حالا می‌خواهید فضای مجازی را هم ببندید؟»
نکته قابل توجه در سال 88 این بود که نه تنها اینترنت با اختلال و محدودیت شدید مواجه شد و موج فیلترینگ دسترسی به شبکه‌های مجازی را قطع کرد، و نه تنها آنتن دهی موبایل‌ها با مشکلات جدی مواجه شد و در مواقع زیادی به طور کلی قطع می‌شد، بلکه سیاست فیلترینگ بر روی پیامک‌ها یا همان اس‌ام‌اس‌های تلفن همراه اعمال شد و پیام‌های حاوی برخی کلمه‌ها و عبارات ارسال نمی‌شدند یا در ظاهر ارسال می‌شدند، اما هرگز به مقصد نمی‌رسیدند.
حسن روحانی؛ دستی که روی دکمه فیلترینگ رفت
اگرچه دولت روحانی با شعار اینترنت باز و افزایش پهنای باند روی کار آمد و در زمان او اینترنت در ایران توسعه قابل توجهی یافت و همزمان با گسترده‌تر شدن استفاده از پلتفرم‌های به‌روز، در ایران نیز تحولی در استفاده از فضای مجازی برای مردم ایجاد شد، اما باز هم داستان فیلترینگ ادامه داشت. فیلتر کردن وی‌چت در سال 92 یکی از نشانه‌های این مساله بود که باز هم مهر مسدودسازی را بر شبکه‌های اجتماعی زد.
پس از «وی‌چت»، شبکه ارتباطی «وایبر» در سال 93 فیلتر شد و با فیلتر شدن این دو و همچنین پلتفرم «لاین»، مردم به سمت تلگرام کوچ کردند؛ تلگرامی که به خاطر سرعت بالا و گردش آزاد اطلاعات و سهولت استفاده از آن، مورد علاقه مردم بود و مورد غضب مخالفان. دولت روحانی در برابر فیلتر شدن این شبکه مجازی مقاومت کرد، اما همزمان با اعتراضات دی‌ماه 96، بدون دخالت دولت دوازدهم، تلگرام به طور موقت برای چند هفته فیلتر شد و بالاخره در اردیبهشت 97 مهر فیلترینگ برای همیشه بر آن زده شد.
سیگنال و کلاب‌هاوس نیز از جمله آخرین شبکه‌های فیلترشده در دولت روحانی هستند. این شبکه‌ها نیز درحالی در دولت روحانی فیلتر شدند که او خود را از مخالفان جدی فیلترینگ می‌دانست و حتی در سال 92 نیز شعار می‌داد: «فضا باز شود، به ضرر کسی نخواهد بود؛ فضای دانشگاه، فضای شهر، فضای کشور، فضای رسانه مجازی و فضای اینترنت را آن‌قدر امنیتی نکنیم.»
حسن روحانی یک‌بار با لحنی محکم وعده داده بود که دست او و دولتمردانش بویژه وزیر جوان ارتباطات دولتش روی دکمه فیلترینگ نمی‌رود، اما در زمان اعمال محدودیت‌ها، «از دست ما خارج است»، «کار ما نبود»، «تصمیم شورای عالی امنیت ملی بود» و «خود ما هم مخالفیم» و عباراتی از این دست، به محکم‌ترین واکنش‌های او تبدیل شد.
این درحالیست که آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات یکی از مخالفان اصلی فیلترینگ بود ولی در دوره رئیس جمهوری ابراهیم رئیسی، عیسی زارع پور وزیر ارتباطات اصلی‌ترین موافق فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در کشور است.
فیلترینگ گسترده در زمان ابراهیم رئیسی
هنوز حرف‌های ابراهیم رئیسی در مناظره‌های انتخاباتی 1400 که از فیلترینگ انتقاد می‌کرد و می‌گفت «خود من در فضای مجازی هستم و دو میلیون فالوور دارم و خیلی از مسائل از این طریق به من می‌رسد»، از یاد‌ها نرفته بود که در جریان اعتراضات سراسری 1401، واتس‌اپ و اینستاگرام چند پلتفرم و وبسایت دیگر از دسترس آزاد کاربران خارج شد. کار البته به گرفتن چند قربانی جدید محدود نشد و محدودیت‌های جدید به اختلال شدید اینترنت، قطعی‌های مکرر و تبدیل شدن اینترنت به یک بازیچه رسید؛ بازیچه‌ای که بالا و پایین کردن آن معیشت چند میلیون نفر را به مخاطره انداخته است. در ماه‌های اخیر وضعیت به‌گونه‌ای شد که می‌توان گفت درحال حاضر هیچ شبکه اجتماعی فعال و محبوبی وجود ندارد که ازسوی دولت مسدود یا فیلتر نشده باشد.
همزمان، سه موضوع در دستور کار دولت و البته مجلس و دیگر نهاد‌های همسو با دولت قرار گرفت؛ تبلیغ برای پلتفرم‌های داخلی، جدی‌تر شدن اینترنت ملی و تبعیض‌های شدید در اعطای دسترسی به اینترنت که به اینترنت طبقاتی معروف شده است.
با وجود این وضعیت، بسیاری از مسئولان کشور در توئیتر و اینستاگرام حضور دارند و کانال‌های تلگرامی‌شان هر روز آپدیت می‌شود و خیلی‌هایشان از اینکه توانسته‌اند برای حساب کاربری‌شان تیک‌های رنگارنگ بگیرند، خرسندند؛ تبعیض و تفاوتی که عصبانیت، نارضایتی و گرفتاری مردم را بیشتر و بیشتر کرده و می‌کند.
حالا این سوال مطرح می‌شود که اگر قرار است در پی هر اعتراضی و هر بار به هر بهانه‌ای، شبکه‌های مجازی فیلتر شوند و اینترنت بدتر و بدتر شود، اصلا چرا روسای جمهور در شعار‌های انتخاباتی‌شان وعده اینترنت آزاد و توسعه فضای مجازی را می‌دهند؟ البته شاید سوال مهمتر این باشد که حالا آنها وعده می‌دهند، چرا برخی هنوز هم این وعده‌ها را باور می‌کنند؟
پروژه اقتصاد مقاومتی 10 برابر کردن تولید محتوای داخلی در فضای مجازی امری نسبی است و نباید شبکه‌های اجتماعی داخلی را با شبکه‌های خارجی مانند تلگرام و اینستاگرام مقایسه کرد. چرا که این شبکه‌ها بازار مشابهی ندارند و اگر میزان موفقیت آنها را در تعداد کاربرانشان بسنجیم، اصلا قابل مقایسه نیستند. به همین دلیل نباید انتظار داشت شبکه‌های بومی در حد شبکه‌های خارجی کاربر داشته باشند.
مهمترین علتی که جلوی راه موفقیت شبکه‌های اجتماعی بومی را می‌گیرد، موضوع قوانین و مقررات است قوانین و مقرراتی که در کشور برای فعالیت‌های بومی وضع می‌شود به هیچ عنوان برای شبکه‌های خارجی مصداق ندارد و حتی اگر شبکه‌های خارجی خلاف مقررات عمل کنند، کسب و کارشان تحت تاثیر قوانین داخلی کشور قرار نمی‌گیرد. این درحالی است که برخی قوانین در حوزه کسب و کارهای دیجیتال سبب شده تا ریسک سرمایه‌گذاری ازسوی بخش خصوصی کاهش یابد.
جذب کاربر که در شبکه‌های مجازی بسیار دارای اهمیت است،در صورتی که هر یک از این شبکه‌ها به هر دلیلی حتی 10 دقیقه غیرفعال شوند، باعث ریزش کاربر می‌شود و این درحالی است که در کشور عملا شاهد آن هستیم که به دلیل برخی قوانین، روزها و ساعتها کسب وکاری تعطیل می‌شود و چنانچه مجدد باز شود مشخص است که دیگر مانند سابق نمی‌تواند پاسخگوی کاربر باشد.
*60 درصد از کل کاربران اینترنت در جهان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. در ایران هم 54 درصد از مردم در شبکه‌های اجتماعی مختلف عضو هستند و حضور دارند. حضور پررنگ افراد در این پلتفرم‌ها شبکه‌های اجتماعی را تبدیل به فضای مهمی کرده است.
*یک دانشجو: به نظرم اعتراضات بهانه‌ای شد تا شرکت‌های داخلی به هدف اصلی خود که وادار کردن مردم به استفاده از پیام رسانه‌ای داخلی برسد، هرچند این اقدام خیلی هم موفقیت آمیز نبود. فیلترینگ گسترده فقط باعث شد تا هزینههای مردم در این شرایط سخت اقتصادی افزایش پیدا کند.
*در سال گذشته از 6 میلیون اکانت پابلیک ایرانی در اینستاگرام 450 میلیون پست منتشر شده و کاربران ایرانی در هر ثانیه بیش از 25 هزار بار پست‌های اینستاگرام را می‌بینند.
*روزگاری خطر از دست رفتن کسبوکارها و ارتباطات اجتماعی در تلگرام وجود داشت و حالا بیش از هفت ماه است که با فیلتر شدن واتس‌اپ و اینستاگرام به طور کامل در کسب و کارهای اینترنتی خلل ایجاد شده است.
*آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات یکی از مخالفان اصلی فیلترینگ بود ولی در دوره رئیس جمهوری ابراهیم رئیسی، عیسی زارع پور وزیر ارتباطات اصلی‌ترین موافق فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در کشور است.
ارسال دیدگاه